W tym semestrze prowadzę zaawansowane seminarium licencjackie/dyplomowe na temat ” Zwojów znad Morza Martwego i najwcześniejszego chrześcijaństwa”. W ramach przygotowań do tego kursu ponownie przeczytałem wszystkie opublikowane Zwoje znad Morza Martwego, jak również wiele drugorzędnych publikacji z nimi związanych, które ukazały się w ciągu ostatnich trzech dekad. Jednym z bardziej niezwykłych rezultatów wydania i przetłumaczenia całego korpusu Zwojów znad Morza Martwego jest nasza zdolność do nakreślenia dość pełnego i wiarygodnego portretu społeczności, która je stworzyła, jak również “życia i czasów” ich skądinąd niezidentyfikowanego i nienazwanego przywódcy czy proroka, zwanego w Zwojach Nauczycielem Sprawiedliwości.
Co znamienne, zarówno Michael Wise, w swojej książce The First Messiah, jak i Israel Knohl, w swoim studium zatytułowanym The Messiah Before Jesus, niezależnie od siebie zajęli się tym tematem, przy czym żaden z nich nie wiedział o pracy drugiego w czasie, gdy ich książki zostały były publikowane. To, co sprawia, że te dwa opracowania są szczególnie interesujące, to fakt, że zarówno Knohl, jak i Wise badają, w jaki sposób Nauczyciel z Qumran posłużył jako prekursor Jezusa z Nazaretu. Gorąco polecam obie książki.
Dla mnie najbardziej fascynujące jest pytanie, co się dzieje ze wspólnotą po śmierci jej przywódcy i jak prorocza wizja przyszłości jest podtrzymywana pomimo niepowodzenia apokaliptycznych oczekiwań – zjawisko, które socjologowie religii nazwali “niespełnionymi proroctwami”.
Złożona terminologia związana ze zrozumieniem apokaliptyki w Zwojach – w szczególności oczekiwania, objawienia się, funkcji i rezultatu różnych “postaci przynoszących odkupienie“, o których była mowa – była przedmiotem wzmożonej uwagi badaczy. Wśród najbardziej kompletnych opracowań można wymienić to autorstwa Johna J. Collinsa, The Star and the Scepter. Określenia te pochodzą w większości bezpośrednio z Pism Hebrajskich – Prorok, Kapłan, Mesjasz, Kamień, Odrośl, Książę, Posłaniec, Sługa, Gwiazda, Berło itd. W powyższym tytule używam słowa “Mesjasz” w najbardziej ogólnym znaczeniu – nie tylko w odniesieniu do idealnego króla z dynastii Dawida, ale do tego, który jest rozumiany jako centralna postać lub główny przedstawiciel, który ma zapoczątkować nadejście Królestwa Bożego (Dn 2:44). Innymi słowy, Zwoje, jako korpus, nie odnoszą się do jednej tylko postaci, ale odzwierciedlają rozwijające się i zmieniające, a nawet spekulatywne zastosowania złożoności samych Pism hebrajskich.
W jednym z wcześniejszych i najbardziej fundamentalnych tekstów z Qumran, Regule Zrzeszenia (1QS), nie znajdujemy żadnej wskazówki, że na scenie pojawiły się jakiekolwiek postacie mesjańskie. Raczej wspólnota sama wyraża swoje samorozumienie jako wspólnoty Nowego Przymierza czasów końca.
Kol VIII: A gdy to się spełni dla zrzeszenia w Izraelu, / zgodnie z tymi regułami odłączą się (oni) od zebrania mężów przewrotności,
Kol IX: aby iść na pustynię i przygotować tam drogę Jego,
Kol IX.10 i następne: Nie odejdą od żadnej wskazówki Tory, aby postępować / w całej zatwardziałości swego serca, lecz będą się sądzić według dawnych praw, od których mężowie zrzeszenia zaczęli swoją poprawę, / aż do przyjścia proroka i Mesjaszów Aarona i Izraela.
Bardzo możliwe, że chodzi tu o trzy postacie. Prorok jest wyraźnie “Prorokiem jak Mojżesz” (Pwt 18), gdzie indziej identyfikowany jako Gwiazda (Liczb 24:17) lub Tłumacz (Doresh HaTora) lub Nauczyciel Sprawiedliwości. “Mesjasze”, jeśli potraktować ich jako dwóch, najprawdopodobniej odnoszą się do przyjścia zarówno Dawidowego “Księcia Zgromadzenia” (gdzie indziej nazywanego “Berłem“; Lb 24:17 ponownie), jak i Kapłańskiego/Aaronowego Mesjasza lub Pomazańca. Zostali oni określeni w Księdze Zachariasza 4:14 jako dwaj “synowie pomazańcy” (b’nai HaYitzhar), “którzy stoją przed “Panem” (Adon) całego świata” (Ap 11). Zobacz mój post na temat “Jeden czy dwóch Mesjaszy: Czego nie dostrzegli chrześcijanie i Żydzi”, aby dowiedzieć się więcej na ten temat.
W korpusie Zwojów z Qumran można stwierdzić pojawienie się Proroka lub Nauczyciela Sprawiedliwości, jednak nigdzie w całym zbiorze nie znajduję dowodów na pojawienie się dwóch mesjaszy. Innymi słowy, sekciarska apokaliptyczna społeczność, która napisała Zwoje znad Morza Martwego, żyła w oczekiwaniu na proroczą nadzieję, której spełnienia nigdy nie doczekała.
Dokument Damasceński (CD) jest w tym względzie absolutnie kluczowy. Dwa manuskrypty (A i B) odnalezione w kairskiej genizie przez S. Schechtera w 1897 r. zostały również odnalezione w formie obszernych fragmentów w jaskiniach 4, 5 i 6 w Qumran, na terenie samej osady. Wstępne wersy kolumny I odnoszą się do pojawienia się Nauczyciela 390 lat po niewoli babilońskiej (której początek obecnie datujemy na 586 r. p.n.e., ale wspólnota Zwojów wyraźnie określiła je jako znacznie późniejsze) i dwadzieścia lat po powstaniu ruchu Nowego Przymierza:
On ich odwiedził i sprawił, że z Izraela i Aarona wyrósł korzeń rośliny, aby odziedziczyli Jego ziemię i prosperowali na dobrach Jego ziemi. A oni dostrzegli swoją nieprawość i uznali, że są winowajcami, lecz przez dwadzieścia lat byli jak ślepcy szukający drogi. A Bóg zauważył ich czyny, że szukali Go całym sercem, i wzbudził dla nich Nauczyciela Sprawiedliwości, który poprowadził ich drogą swego serca.
To, co wydaje mi się raczej uderzające, to fakt, że w manuskrypcie A Dokumentu Damasceńskiego poza tym wstępem nie ma bezpośredniego odniesienia do przybycia i kariery tego Nauczyciela. Rzeczywiście w kol. VII znajdujemy odniesienie do obietnicy “Gwiazdy i Berła” z Lb 24, zdecydowane odniesienie do przyszłości – tak jakby żadna z tych postaci się jeszcze nie pojawiła. A w kol. VI czytamy:
(…) wzbudził od Aarona ludzi wyrozumiałych I od Izrael mądrzy ludzie (…) dopóki się nie pojawi Nauczyciel sprawiedliwości na końcu dni.
Jednak w ważnym fragmencie, który nazywamy rękopisem B, mamy dwa dodatkowe odniesienia do wspólnoty trzymającej się mocno swojej misji “aż do przyjścia Mesjasza z Aarona i Izraela” i, w przeciwieństwie do rękopisu A, znajdujemy bezpośrednie odniesienia do “zgromadzenia” (tj. śmierci) Nauczyciela wspólnoty:
Kol B 19: Od dnia zgromadzenia Nauczyciela Wspólnoty aż do zakończenia wszystkich mężów wojennych, którzy zdezerterowali do Kłamcy, upłynie około czterdziestu lat.
Kol B 20: Żaden z mężów, którzy wejdą do Nowego Przymierza w ziemi Damasceńskiej i którzy znowu je zdradzą i odejdą od źródła wód żywych, nie będzie zaliczony do Rady ani wpisany do jej Księgi, od dnia zgromadzenia Nauczyciela Wspólnoty aż do przyjścia Mesjasza z Aarona i Izraela.
Jeszcze bardziej uderzające jest to, że manuskrypt B Dokumentu Damasceńskiego przekształca manuskrypt A (kol. VII) i cytuje Zachariasza 13:7:
Mieczu, podnieś się na mego Pasterza, na Męża, który jest Mi bliski – wyrocznia Pana Zastępów. Uderz Pasterza, aby się rozproszyły owce, bo prawicę moją zwrócę przeciwko słabym.
To “uderzenie” Pasterza, którego tutaj biorę za Nauczyciela, pojawia się równolegle w tym fragmencie do jego “zgromadzenia”. W tym właśnie ustępie tekstu, fragment B usuwa odniesienie w A do proroctwa z Liczb 24 o “gwieździe i berle” – traktując je oczywiście jako należące do przeszłości. Jest z pewnością czymś więcej niż godnym uwagi, że ten właśnie tekst z Zachariasza o “uderzeniu” pasterza jest tym, który Jezus cytuje, według Ewangelii Marka, po ostatnim wieczornym posiłku ze swoimi uczniami, gdy przechodzili przez potok Kidron, udając do Ogrodu Getsemani u stóp Góry Oliwnej (Mk 14, 26-32).
Tutaj znajdujemy okres “około 40 lat” związany z upadkiem Nauczyciela. Istnieje fragment z Jaskini 4 (4Q171), który odnosi się do tego samego okresu:
Jeszcze chwila, a nie będzie przestępcy: spojrzysz na jego miejsce, a już go nie będzie (Psalm 37:10).
Według interpretacji dotyczy to wszystkich bezbożnych. Pod koniec czterdziestu lat zostaną wymazani i nie będzie na ziemi żadnych ludzi.
Tutaj sprawy nieco się komplikują pod względem proroczym, chyba że ktoś jest przesiąknięty chronologicznymi schematami Księgi Daniela (i Ezechiela) – szczególnie proroctwem “70 tygodni” z Księgi Daniela 9. Tekst zakłada zrozumienie końcowego okresu 490 lat, który społeczność Zwojów znad Morza Martwego rozumiała zgrabnie jako Dziesięć Jubileuszy, po 49 lat każdy. Następnie znajdujemy odniesienia w różnych fragmentach (11QMelch; 4Q390), które próbują dopasować historię wspólnoty do tego schematu czasowego. Sam Nauczyciel ma pojawić się, jak można by się spodziewać, “w pierwszym tygodniu Jubileuszu, który nastąpi po dziewięciu Jubileuszach” (11QMelch), czyli nieco ponad 40 lat od końca. Ten rodzaj “precyzyjnego” umiejscowienia chronologicznego jest raczej niezwykły i oddaje dla nas moment w czasie posiadający paralelę (w ciągu 40 lat od śmierci Jezusa w 30 r. n.e. do “końca wieku” związanego ze zniszczeniem Jerozolimy przez Rzymian w 70 r. n.e.).
W komentarzu Zwojów znad Morza Martwego do biblijnej księgi proroka Habakuka (1QpHab) znajdziemy informację, że wspólnota najwyraźniej przetrwała i przekroczyła ten 40-letni okres “odliczania”, w którym Nauczyciel już dawno odszedł, a apokaliptyczne oczekiwania na nadejście Królestwa Bożego nie spełniły się. Rzymianie najechali już kraj i wsparli marionetkowych kapłanów hasmonejskich, którymi wspólnota gardziła jako ludźmi całkowicie skorumpowanymi (być może Jan Hyrkanus II ok. 76 r. n.e.). Kol I interpretuje wołanie proroka Habakuka “Jak długo?” jako odnoszące się do “początku ostatniego pokolenia”.
Ten niezwykle cenny tekst oferuje interpretację wiersz po wierszu proroctwa Habakuka, stosując jego przesłanie do obecnego życia wspólnoty. Cytaty z Księgi Habakuka wyróżniłem kursywą, a interpretacja znajduje się po każdym wersie:
Na moich czatach stać będę, udam się na miejsce czuwania, śledząc pilnie, by poznać, co On powie do mnie, jaką odpowiedź da na moją skargę. I odpowiedział Pan tymi słowami: «Zapisz widzenie, na tablicach wyryj, by można było łatwo je odczytać. [Hab 2,1-2]. [VII] Bóg powiedział Habakukowi, żeby spisał to, co się stanie z ostatnim pokoleniem, ale nie powiedział mu, kiedy czas się skończy.] A co do tego, co powiedział: Aby ten, kto czyta, mógł to szybko odczytać: tłumacząc, dotyczy to Nauczyciela Sprawiedliwości, któremu Bóg dał poznać wszystkie tajemnice słów Jego sług proroków. Będzie bowiem jeszcze inne widzenie dotyczące wyznaczonego czasu. Jeśli się opóźni, czekajcie na nie, bo na pewno przyjdzie i nie spóźni się. Tłumacząc, dotyczy to mężów prawdy, którzy zachowują Torę, których ręce nie będą ociągać się w służbie dla prawdy, gdy będzie się opóźniał wiek ostateczny. Albowiem wszystkie wieki Boga osiągają swój wyznaczony koniec, tak jak On to określa dla nich w tajemnicach swej mądrości. Oto dusza jego nadęta jest i nie jest prosta… W tłumaczeniu oznacza to, że bezbożni podwoją swoją winę i nie zostanie im ona odpuszczona, gdy będą sądzeni… Sprawiedliwy zaś będzie żył dzięki swej wierze. W interpretacji dotyczy to wszystkich tych, którzy przestrzegają Tory w domu Judy, których Bóg wybawi z domu sądu z powodu ich cierpienia i z powodu ich wiary w Nauczyciela Sprawiedliwości. Interpretując, oznacza to, że wiek ostateczny będzie przedłużony i przekroczy wszystko, co powiedzieli prorocy, ponieważ tajemnice Boga są zdumiewające.
Myślę, że istnieją mocne dowody, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne (datowanie tekstów – paleografia/C-14, zob. Michael Wise, The First Messiah), że kryzys wiary, który odzwierciedla ten tekst, osiągnął punkt kulminacyjny w połowie I wieku przed Chrystusem. Innymi słowy, do czasu rzymskiej inwazji na Palestynę (63 r. p.n.e.) i panowania Heroda Wielkiego (37 r. p.n.e.), takie nadzieje i oczekiwania zostały poddane ciężkiej próbie i okazały się chybione. A jednak ruch jako całość, ogólniej nazywając to, co Robert Eisenman nazywa “ruchem mesjańskim w Palestynie”, od Machabeuszy do Masady, trwa nadal – patrz jego najnowsza praca, podsumowująca jego stanowisko i odpowiadająca na wielu jego krytyków, którzy, szczerze mówiąc, nawet nie przeczytali jego materiałów: Breaking the Dead Sea Scrolls Monopoly: A New Interpretation of the Messianic Movement in Palestine. Rzeczywiście, wydaje się, że znajduje on swój ostateczny wyraz w nadziejach i marzeniach naśladowców Jana Chrzciciela, Jezusa i Jakuba. Myślę, że nikt nie pokazał tego wyraźniej niż profesor Eisenman.
To właśnie na tym tle staram się osadzić moją własną interpretację życia i czasów Jezusa Mesjasza w mojej książce The Jesus Dynasty. Dzięki Zwojom znad Morza Martwego mamy dosłownie “próbny bieg” Apokalipsy, z całą wynikającą z tego dynamiką, od “opóźnienia końca wieku” po brutalne śmierci różnych przywódców i Mesjaszy. Myślę, że pozostaje faktem, iż ci z nas, którzy studiują historycznego Jezusa i najwcześniejsze chrześcijaństwo, zasadniczo śledzą losy i przeznaczenie apokaliptycznego ruchu, który funkcjonował w trakcie zmiennych kolei rzymskiej okupacji prowadzących do pierwszej żydowskiej rewolty. Był to z pewnością “apokaliptyczny rozkwit” ostatnich 2000 lat i jak przekonująco argumentował S. G. F. Brandon w swoim arcydziele The Fall of Jerusalem and the Christian Church, przełomowym momentem “chrześcijańskich początków” jest zniszczenie Jerozolimy w sierpniu 70 roku. Uważam pracę Brandona za jeden z najważniejszych wkładów w badania nad chrześcijańskimi początkami w ciągu ostatnich 100 lat.
Powyższy tekst jest tłumaczeniem postu prof. Jamesa D. Tabora z Uniwersytetu w Charlotte. Został opublikowany za zgodą i wiedzą autora. Link do oryginalnego tekstu znajduje się pod poniższym adresem:
https://jamestabor.com/the-messiah-before-jesus/
