Kanoniczne i niekanoniczne pisma Piotrowe Cz.1 Księgi Piotrowe

Powracam teraz do wątku, nad którym pracowałem, zanim poświęciłem kilka ostatnich postów narracjom o narodzinach Mateusza i Łukasza. Jeśli pamiętacie, jakiś czas temu wskazałem, że mam obsesję na punkcie dość interesującego, choć w dużej mierze niezadanego pytania, dlaczego Apokalipsa Piotra nie znalazła się w Nowym Testamencie, a 2 List Piotra już tak.

Kiedy zaczynałem ten wątek, myślałem, że zajmie on trzy lub cztery posty, ale w miarę jak się w niego zagłębiałem, zdałem sobie sprawę, że potrzeba coraz więcej informacji ogólnych – i tak powstał dość długi wątek, nie tylko o tym, o czym jest Apokalipsa Piotra (pierwsza chrześcijańska relacja, jaką mamy o oprowadzaniu przez apostoła Piotra po niebie i piekle, gdzie widzi on chwałę nieba dla świętych i, bardziej szczegółowo, męki piekielne dla grzeszników) – ale także o tym, jak w ogóle powstał Nowy Testament, to znaczy, jak, kiedy i dlaczego pewne księgi zostały wybrane, by się w nim znaleźć, a inne nie. Jest jeszcze wiele do powiedzenia na temat procesu tworzenia kanonu, ale na razie powiedziałem wystarczająco dużo w tym wątku.

Przez cały czas zajmowania się tym tematem kręciłem się wokół centralnego pytania, od którego się zaczęło, gdyż nawet rozpoczęcie odpowiedzi na nie wymaga wielu różnych informacji. Teraz chcę się do tego odnieść. Oto sedno sprawy:

1. Istnieje wiele ksiąg z wczesnego chrześcijaństwa, które twierdzą, że zostały napisane przez najbliższego ucznia Jezusa, Szymona Piotra: 1 List Piotra, 2 List Piotra, Ewangelia Piotra, Apokalipsa Piotra, Kazania Piotra, List Piotra do Jakuba itd.
   
2. Żaden z nich, w rzeczywistości, nie został prawdopodobnie napisany przez Piotra. Jedynym, za którym opowiadają się krytyczni badacze, jest 1 List Piotra. Ale nawet on, jak już argumentowałem, prawie na pewno nie został napisany przez Piotra. Mam jeszcze bardziej rozbudowaną dyskusję na ten temat w mojej naukowej książce Forgery and Counterforgery, której nie przedstawiłem tutaj. Może w przyszłości, jeśli nadal będę miał problemy z przekonywaniem ludzi. (!)
   
3. W każdym razie: głównym punktem jest to, że mamy wiele książek napisanych w imieniu Piotra przez ludzi, którzy nie byli Piotrem, ale którzy chcieli, aby ich czytelnicy myśleli, że *byli* Piotrem. Etyką tego mogę się zająć innym razem.
   
4. Tylko dwie z tych ksiąg weszły w skład Nowego Testamentu: 1 i 2 List Piotra. Badacze są zgodni co do tego, że te dwie księgi nie zostały napisane przez tego samego autora, dlatego zwykle mówi się, że 2 List Piotra jest pseudoanonimowy; wielu badaczy ( podobnie jak ja) uważa, że oba są pseudoanonimowe. Praktycznie wszyscy zgadzają się, że wszystkie pozostałe księgi, które wymieniłem, zostały napisane przez różnych autorów. A to są tylko te księgi Piotrowe, które jeszcze mamy. Nikt nie wie, ile z nich zostało rzeczywiście napisanych w imieniu Piotra.
   
5. Wiemy, że pewna wspólnota chrześcijan uważała, że Ewangelia Piotra została rzeczywiście napisana przez Piotra i używała tej księgi w swoich nabożeństwach, dopóki nie zabronił im tego lokalny biskup, który nabrał wobec niej podejrzeń (mówię o tym w niedawnym poście: https://ehrmanblog.org/early-debates-about-the-gospel-of-peter/).
   
6. Wiemy również, że Apokalipsa Piotra była uważana za część Nowego Testamentu w wielu wczesnych kościołach. Szczegóły na ten temat podam w kolejnych postach: na razie powiem tylko, że była ona uznawana za Pismo Święte przez znaczącą część II i III wieku, ale także, że została włączona do kilku naszych wczesnochrześcijańskich “list” ksiąg kanonicznych i była używana jako Pismo Święte w różnych miejscach aż do V wieku.
   
7. Stoi to w przeciwieństwie do 2 Listu Piotra, który był praktycznie niedostępny przez kilka pierwszych wieków chrześcijaństwa, i który został wyraźnie nazwany “fałszerstwem” przez wybitnych przywódców kościoła.
   
8. A jednak, 2 List Piotra w końcu się znalazł w kanonie, a Apokalipsa Piotra nie. Moje pytanie brzmi: dlaczego.
   
9. Nie znam badaczy, którzy zadali by sobie to konkretne pytanie. Istnieje pewne znaczące badanie (cóż, niewiele, ale to, co tam jest, jest dogłębne) na temat relacji 2 Listu Piotra i Apokalipsy Piotra. Większość z tych badań dowodzi, że autor Apokalipsy miał dostęp do kopii 2 Listu Piotra i wykorzystał ją częściowo przy konstruowaniu własnej relacji. Innymi słowy, 2 List Piotra był wcześniejszy i dostępny dla drugiego autora. Nie mam żadnych zastrzeżeń do tej tezy; wydaje się ona solidna.
   
10. Moje pytanie jest jednak inne. Nie interesuje mnie literacki związek tych dwóch ksiąg (czy jedna z nich korzystała z drugiej), ale ich porównawcza historia kanoniczna: dlaczego jednej z nich się “udało”, a drugiej nie?
    
11. Powinienem wyjaśnić, że nie postrzegam tego jako rywalizacji między nimi, że pierwsi chrześcijanie mówili, że mogą mieć jedną lub drugą, ale nie obie, więc musieli wybrać. To nie była gra o sumie zerowej. Mogli z łatwością włączyć obie księgi. Ale mnie interesuje, dlaczego jedna z nich to zrobiła (ta, która była mniej popularna przez wieki i podejrzewana o fałszerstwo), a druga nie (która była bardziej popularna, nawet jeśli nie wszyscy ją kupowali) – z powodów, których nigdy nie podają.
    
12. Sposób, w jaki zacznę podchodzić do tego konkretnego pytania, polega na pokazaniu dwóch dość wyraźnych przypadków ksiąg Piotrowych, które się ukazały i nie ukazały – 1 List Piotra, który był raczej pewniakiem, i Ewangelii Piotra, która była raczej, cóż, pewniakiem. To da mi podstawę do oceny tych dwóch pozostałych ksiąg Piotrowych.
    
13. Na wypadek, gdybyś się zastanawiał, mam nadzieję, że wszystko to stanie się w końcu rozdziałem w mojej naukowej książce, nad którą pracuję, traktującej o wizytach w “innym świecie” we wczesnej tradycji chrześcijańskiej.

Powyższy tekst został opublikowany za zgodą i wiedzą autora. Oryginalne źródło wpisu:
https://ehrmanblog.org/the-books-of-peter/

Kolejne części tego cyklu można znaleźć tutaj: 2, 3, 4, 5, 6.