Wielu czytelników zadawało to samo pytanie w związku z moimi postami na temat Marcjona: Czy Marcjon był gnostykiem? Oto sposób, w jaki jeden z czytelników zadał to pytanie i moja odpowiedź.
PYTANIE:
Wcześniej nieznany Bóg Marcjona, czyli Jezus kontra stwórca Izraela, brzmi trochę jak niektóre z gnostyckich wierzeń, zwłaszcza Jezus pochodzący z królestwa Barbelo w Ewangelii Judasza… Czy Marcjon był wczesnochrześcijańskim gnostykiem?
ODPOWIEDŹ:
Marcjon był czasami uważany za gnostyka przez starożytnych herezjologów (“łowców herezji”), takich jak Ireneusz; w czasach nowożytnych badacze zwykli uważać go za gnostyka, a przynajmniej za gnostyka zbliżonego do gnozy. I można zrozumieć dlaczego. Podobnie jak gnostycy, Marcjon miał więcej niż jednego Boga, Stwórca nie był dobry, a częścią celu religii była ucieczka z jego szponów.
Mamy jednak o wiele więcej różnic niż podobieństw; różnice są tak liczne i głębokie, że dzisiaj badacze po prostu nie uważają Marcjona za gnostyka.
Nie będę tutaj długo omawiał nauk Marcjona: więcej informacji można znaleźć w tych wcześniejszych postach: More on Marcion’s Theology i A Phantom Jesus: The Teachings of the Second-Century Marcion ; na temat nauk gnostycyzmu zobacz wideo z 30 marca.
Przedstawiam te krótkie argumenty z świadomością, że “gnostycyzm” nie był czymś jednorazowym, ale grupą religii o dalekich wzajemnych podobieństwach. Jednak nawet wtedy Marcjon jest zupełnie inny. Powinienem również podkreślić, że upraszczam tutaj za pomocą szerokich uogólnień, aby ustalić pewne punkty, na których będzie można oprzeć swoje myśli.
- Gnostycy na ogół akceptowali Stary Testament jako zawierający głębokie prawdy objawione; Marcjon całkowicie odrzucał Stary Testament jako księgę Żydów i ich gorszego Boga. Nie chciał mieć z nim nic wspólnego. Gnostycy poświęcali sporo czasu na zgłębianie jego tajemnic.
- Gnostycy opierali swoje poglądy na ogromnie skomplikowanych mitach, które wyjaśniały rozwój całej sfery boskiej i kosmiczną katastrofę, która doprowadziła do stworzenia świata materialnego; U Marcjon nie było skomplikowanych mitów i niczego takiego jak sfera boska.
- Gnostycy utrzymywali istnienie dużej liczby bogów w “pleromie”; Marcjon miał tylko dwóch bogów, bez pleromy.
- Gnostyckie bóstwa były emanacjami jedynego prawdziwego Boga; Bóg Stwórca Marcjona nie był emanacją jedynego prawdziwego Boga i nigdy nie miał z nim nic wspólnego.
- Gnostycy wierzyli, że sfera materialna została stworzona jako miejsce uwięzienia boskich iskier osiadłych w ludziach; Marcjon nie sądził, że ludzie mają w sobie iskrę boskości lub że są więźniami materii.
- Dla gnostyków ludzie potrzebowali zbawienia, ponieważ byli duchowymi istotami uwięzionymi w materii, które muszą uciec ze swojego materialnego więzienia; dla Marcjona ludzie potrzebowali zbawienia, ponieważ złamali prawa Boga, który stworzył ten świat i który dokonał sprawiedliwej zemsty na każdym, kto był mu nieposłuszny (czyli na każdym).
- Dla większości gnostyków Zbawiciel ludzi był boską istotą (eonem), która zstąpiła do ciała człowieka Jezusa na czas jego publicznej służby, a następnie opuściła go po ukrzyżowaniu; dla nich Jezus Chrystus był dwiema osobami, jedną boską i jedną ludzką, tymczasowo zjednoczonymi. Dla Marcjona Chrystus był jedną osobą, całkowicie boską istotą, która tylko “wydawała się” być człowiekiem.
- Dla większości gnostyków zbawienie przychodziło przez poznanie tajemnej wiedzy, która mogła wyzwolić iskrę z materialnego uwięzienia ciała; dla Marcjona zbawienie przychodziło przez wiarę w śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, które uwalniały ludzi od sprawiedliwego gniewu Boga Stwórcy.
- Krótko mówiąc, dla gnostyków zbawienie przychodziło przez wiedzę (greckie słowo to “gnosis”); dla Marcjona zbawienie przychodziło przez wiarę.
- Gnostycy mogli z łatwością korzystać z którejkolwiek z ksiąg akceptowanych przez protoortodoksyjnych chrześcijan – w tym szczególnie z Ewangelii Jana, np. jak już cytowałem ze Starego Testamentu; Marcjon odrzucał Stary Testament i upierał się, że jedynymi pismami są jego “listy apostolskie” (dziesięć listów Pawła; wszystkie oprócz listów pasterskich) i jego “ewangelia” (forma Łukasza).
- Gnostycy, o których wiemy najlepiej – przynajmniej ci atakowani przez herezjologów takich jak Ireneusz – byli zaangażowani w (protoortodoksyjne) kościoły chrześcijańskie i postrzegali siebie jako elitę posiadającą głębszą wiedzę o tradycji chrześcijańskiej niż zwykli hoi polloi; zwolennicy Marcjona posiadali własne kościoły i postrzegali protoortodoksów (i gnostyków!) jako po prostu błędnych w swoich poglądach, a nie tylko niedostatecznie zorientowanych.
- Wydaje się, że religie gnostyckie powstały z form synkretyzmu religijnego, który był głęboko oparty na filozoficznej myśli środkowoplatońskiej; Marcjon nie wykazywał żadnej filozoficznej wiedzy ani zainteresowania, ale był przede wszystkim studentem Biblii, który czerpał swoje poglądy z lektury Pawła.
Można by powiedzieć jeszcze więcej, ale to chyba wystarczy. Jeśli chodzi o podstawowe kwestie, wśród których mamy wiele bardzo istotnych, to można powiedzieć, że były to różne rodzaje religii. Tak więc na pozór wydają się one nieco podobne, ale nie były powiązane historycznie ani koncepcyjnie.
Powyższy post pochodzi z blogu badacza Nowego Testamentu prof. Barta Ehrmana i został opublikowany za jego zgodą. Oryginalne źródło wpisu:
https://ehrmanblog.org/was-marcion-a-gnostic/
