Poświęcam ten wątek wyjaśnieniu, dlaczego Apokalipsa Piotra nie znalazła się w Nowym Testamencie, podczas gdy inne księgi Piotrowe, zwłaszcza 2 List Piotra, weszły. Podsumowałem, co działo się w obu tych księgach, ale aby wyjaśnić kontekst moich uwag, muszę opowiedzieć o jeszcze innej księdze Piotrowej, która do kanonu nie weszła: o „Ewangelii Piotra”. O tej księdze mówiłem już kilka razy na blogu, ale ponieważ jest to ważne dla toku myślenia, muszę poświęcić jej jeszcze raz kilka wpisów. Oto, co mówię o odkryciu rękopisu (który zawierał również Apokalipsę Piotra) i jego zawartości. Ta dyskusja jest zaczerpnięta z mojej książki Inne Ewangelie, której współautorem i redaktorem jest mój kolega Zlatko Plese:
To, co teraz nazywamy Ewangelią Piotra, zostało odnalezione w jednym z najbardziej niezwykłych odkryć archeologicznych w tekstach chrześcijańskich XIX wieku. W sezonie zimowym 1886-87 francuski zespół kierowany przez M. Grébant kopał w Akhmim w Górnym Egipcie, na części cmentarza, na którym znajdowały się groby z okresu od VIII do XII wieku n.e. Odkryli grób osoby, którą uznali za chrześcijańskiego mnicha, pochowanego z księgą. Księga zawierała między innymi częściową kopię Ewangelii napisanej w imieniu Piotra.
Jest to rękopis pergaminowy (P. Cair. 10759) liczący 66 stron, średnio 13 x 16 cm, zawierający niewielką antologię czterech tekstów w języku greckim, wszystkie fragmentaryczne (sam rękopis nie jest fragmentaryczny; to skopiowany tekst jest niekompletny): Ewangelia Piotra, Apokalipsa Piotra, Księga Henocha i Męczeństwo św. Juliana. Pierwsza strona ozdobiona jest krzyżem; druga strona zaczyna się u góry w środku zdania: „…ale żaden z Żydów nie umył rąk, ani Herod, ani żaden z jego sędziów. Ponieważ nie chcieli się myć, Piłat wstał”. Ponieważ jest to początek tekstu (po stronie dekoracji), a zaczyna się w połowie zdania, wydaje się, że skryba tworzący ten rękopis miał przed sobą tylko niekompletny tekst. Strony 2-10 rękopisu zawierają zatem opis procesu, śmierci i zmartwychwstania Jezusa, po czym ponownie kończą się w środku zdania, po którym następują dwie puste strony przed rozpoczęciem następnego tekstu. Nie wiadomo, co jeszcze mogła zawierać „pierwotna” Ewangelia Piotra – czy była to po prostu narracja pasyjna (jak Ewangelia Nikodema z czasów późniejszych; patrz dalej w tym zbiorze), czy raczej pełna Ewangelia Jezusa, życie i służba prowadzące do jego pasji, jak w Ewangeliach Nowego Testamentu.
W pierwszym opublikowanym wydaniu tej Ewangelii U. Bouriant zasugerował, że rękopis z Akhmim może być datowany na dowolny momencie od VIII do XII wieku. Od tego czasu uczeni argumentowali za wcześniejszymi datami; ostatnio T. Klaus i T. Nicklas osiedlili się na przełomie VI i VII wieku.
Sprawozdanie dostarcza nam alternatywnej wersji męki i zmartwychwstania Jezusa, podobnej pod wieloma względami do relacji z Ewangelii Nowego Testamentu, ale z uderzającymi różnicami i nielicznymi, obszernymi dosłownymi uzgodnieniami. Jak wskazuje zacytowany powyżej wstępny wers, ta Ewangelia jest nawet bardziej zainteresowana niż te z Nowego Testamentu, aby oskarżyć „Żydów” o śmierć Jezusa. W rzeczywistości to nie rzymski namiestnik Piłat nakazuje egzekucję Jezusa, ale żydowski król Herod. W całym tekście „Żydzi” są oczerniani za żądanie śmierci Jezusa. Na przykład po ukrzyżowaniu zdają sobie sprawę z tego, co zrobili: „Wtedy Żydzi, starsi i kapłani zrozumieli, jak wiele zła sami sobie wyrządzili, i zaczęli bić się w piersi, mówiąc: ‘Biada nam z powodu naszego grzechy. Zbliża się sąd i koniec Jerozolimy” (w. 25). Oto więc pogląd, rozsiany po źródłach chrześcijańskich z II i III wieku, że zniszczenie Jerozolimy przez Rzymian w 70 r. n.e. było boską karą za egzekucję Jezusa.
Oprócz oczerniania Żydów (i uniewinniania Piłata) tekst zawiera wiele szczegółów narracyjnych, których nie ma w innych ewangelicznych opisach męki. Na krzyżu jeden z rabusiów nie szkaluje Jezusa, ale rzymskich żołnierzy za zabicie Jezusa. Żołnierze odpowiadają, nie łamiąc mu nóg, przedłużając w ten sposób jego cierpienie i zmuszając go do śmierci w agonii.
Najbardziej niezwykłym i najbardziej znanym jest główny epizod pod koniec Ewangelii, opis Jezusa wyłaniającego się z grobu trzeciego dnia. Ewangelie Nowego Testamentu nie podają takiego sprawozdania, ale po prostu wskazują, że Jezus zmartwychwstał (kiedy kobiety znajdują grób pusty). Z drugiej strony, relacja o zmartwychwstaniu w Ewangelii Piotra jest jej najbardziej znaną i najczęściej komentowaną cechą: tutaj bowiem Jezus wychodzi z grobu wysoki jak góra, za nim wynurza się krzyż, i przemawia do niebios, potwierdzając, że orędzie zbawienia zostało ogłoszone w królestwie zmarłych.
Pytanie o datę Ewangelii jest oczywiście ściśle związane z pytaniem, czy jest to księga znana Serapionowi i czy jej autor znał Ewangelie Nowego Testamentu. Jeśli odpowiedź na oba pytania jest twierdząca, to księga musi pochodzić z połowy drugiego wieku – po Ewangeliach kanonicznych, a przed Serapionem. Niedawno Dieter Lührmann twierdził, że istnieją twarde dowody na datowanie w drugim wieku. Zdaniem Lührmanna istnieją jeszcze trzy inne starożytne fragmenty Ewangelii Piotra: P. Oxy 2949; P. Oxy. 4009; oraz fragment Fayûm P. Vindob. G 2325. Pierwsze dwie z nich datuje na II wiek, a drugie na III, tak że jeśli należą one do Ewangelii Piotra, księga ta musiała krążyć prawie pół tysiąclecia przed kodeksem z Akhmim. Niewielu badaczy zostało przekonanych do identyfikacji fragmentu Fajumu jako części Ewangelii św. Piotra, ale dwie pozostałe identyfikacje Lührmanna mogą być poprawne (zob. wstępy do każdego z nich powyżej; przeciwny pogląd zob. P. Foster i T. Kraus/T Nicklasa).
Niezależnie od tego, czy fragmenty te należą do Ewangelii Piotra, czy nie, istnieją powody, aby datować tekst na okres po Ewangeliach kanonicznych, prawdopodobnie na początku lub w połowie drugiego wieku. Zwłaszcza wzmożona niechęć do „Żydów” za ich zaangażowanie w śmierć Jezusa i legendarne naleciałości opowieści o jego śmierci i zmartwychwstaniu dobrze pasują do tych ram czasowych.
We wczesnych wydaniach Ewangelia Piotra była podzielona na czternaście rozdziałów (A. Harnack) lub sześćdziesiąt wersetów (J.A. Robinson). Przez lata uczeni stosowali mylącą konwencję używania obu wyliczeń, tak że na przykład po 4:14-15 następuje natychmiast 5:16-17. Dla uproszczenia zostaną tu podane tylko podziały na wersety Robinsona.
Powyższy tekst został opublikowany za zgodą i wiedzą autora. Oryginalne źródło wpisu:
https://ehrmanblog.org/now-the-gospel-of-peter/
Kolejne części tego cyklu można znaleźć tutaj: 1, 2, 3, 5, 6.
Polskie tłumaczenie fragmentów podręcznika za: B. Ehrman “Nowy Testament. Historyczne wprowadzenie do literatury wczesnochrześcijańskiej”, 2015.
