Manuskrypty wczesnochrześcijańskie Cz.2 Podział tekstu Nowego Testamentu

Już  w  starożytności  uświadomiono  sobie  potrzebę  podziału  poszczególnych  pism,  choćby  ze względów praktycznych. Około roku 220 Ammoniusz z Aleksandrii zaproponował podział na 1165 perykopy: 355 dla Mateusza, 235 dla Marka, 343 dla Łukasza i 232 dla Jana ¹ Jeszcze w XIX wieku sądzono, że Ammoniusz jest autorem tego podziału, dzisiaj w to się wątpi. . Podział ten dokonany został według perykop i miał na celu wykazanie podobieństw i różnic między Ewangeliami. W niektórych rękopisach zachodzą niewielkie różnice w liczbie perykop. 

Podział ten nieznacznie został zmodyfikowany przez Euzebiusza z Cezarei. Podzielił on Ewangelię Mateusza na 355, Marka na 233, Łukasza na 342, a Jana na 232 perykopy (περικοπαι). Modyfikacje dotyczą jedynie Marka i Łukasza. Istotną modyfikację stanowi wprowadzenie dziesięciu tablic (kanonów),  w  których  odpowiednio  zostały  uporządkowane  numery  wszystkich  perykop.  Każda  z perykop tekstu opatrzona została kolejnym numerem, a ponadto numerem tablicy, do której została przyporządkowana  i  w  której  można  znaleźć  numery  paralelnych  perykop z  innych  Ewangelii.  Np. perykopa w Mt o numerze 276 odpowiada perykopie 158 w Mk, 74 w Łk i 98 w J, 15. 

Tablica I wylicza perykopy występujące we wszystkich czterech Ewangeliach – 71 sekcji 
Tablica II wylicza perykopy obecne w trzech Ewangeliach (Mt, Mk, Łk) – 111 
Tablica III wylicza perykopy obecne w trzech Ewangeliach (Mt, Łk, J) – 22 
Tablica IV wylicza perykopy obecne w trzech Ewangeliach (Mt, Mk, J) – 26 
Tablica V wylicza perykopy obecne w dwóch Ewangeliach (Mt, Łk) – 82 
Tablica VI wylicza perykopy obecne w dwóch Ewangeliach (Mt, Mk) – 47 
Tablica VII wylicza perykopy obecne w dwóch Ewangeliach (Mt, J) – 7 
Tablica VIII wylicza perykopy obecne w dwóch Ewangeliach (Mk, Łk) – 14 
Tablica IX wylicza perykopy obecne w dwóch Ewangeliach (Łk, J) – 21 
Tablica X wylicza w czterech grupach perykopy występujące tylko w jednej Ewangelii (Mt – 62, Mk – 21, Łk – 71, J – 97) ² Eusebius, Epistula ad Carpianum ad canones evangeliorum praemissa. . 

Ostatnia tablica, dotycząca perykop nieposiadających paralel, była całkowicie zbędna. System ten został opracowany w oparciu o Ewangelię Mateusza i tylko w jej przypadku się sprawdzał, w pozostałych natomiast Ewangeliach nie był doskonały. Opuszcza dwa możliwe zestawy: Mk – Łk – J oraz Mk – J. Być może, wynikało to po części stąd, że takich paralel nie ma wielu, a wydzielenie ich wymagałoby  dodatkowego  dzielenia  perykop  na  mniejsze  podjednostki.  W  rzeczy  samej  niewiele można znaleźć perykop Marka i Jana, które nie posiadałyby paralel w Ewangelii Mateusza. Głównym jednak powodem, dla którego liczba kanonów zawarta została w liczbie 10, była z pewnością symbolika tej liczby ³Od czasów Pitagorasa liczbom 4 i 10 przypisywano ścisłe matematyczne związki. Sam Euzebiusz w Życiu Konstantyna argumentuje: „Od liczby 4 … Czytaj dalej. 

Pod numerem każdej sekcji znajdował się, pisany czerwonym atramentem, numer kanonu, do którego dana sekcja należy. Kanony Euzebiusza służą odnajdywaniu ewangelicznych paralel. W ich liczbie znajdować się mogą: 

•  perykopy zawierające opis tego samego wydarzenia (np. chrzest Jezusa), 
•  perykopy  zawierające  opisy  podobnych  wydarzeń,  ale  zachodzących  w  różnym  czasie  i miejscu (np. cudowny połów ryb w Łk 5, 4 nn i J 21, 1 nn), 
•  perykopy zawierające podobne przypowieści (np. Przypowieść o świecy pod korcem),
•  perykopy zajmujące to samo miejsce w strukturze Ewangelii (np. Prolog z Ewangelii Jana zestawiony z genealogiami Mt i Łk) ⁴Oliver H.H., The Epistle of Eusebius to Carpianus: Textual Tradition and Translation, Novum Testamentum, Vol. 3, Fasc. ½ (Jan., 1959), pp. 138-145. . 

Podział  na  kanony  Euzebiusza  stosowany  jest  nawet  dziś  w  wydaniach  greckiego  tekstu  NT Nestle – Alanda. 

W Kodeksie Watykańskim znajduje się jeszcze inny podział. Ewangelia Mateusza została podzielona na 170 rozdziałów, Marka na 62, Łukasza na 152, Jana natomiast tylko na 80. Prawdopodobnie jest to najwcześniejszy system podziału tekstu NT. 

Niezależnie od tego, powstał podział Ewangelii na κεφαλαια, odpowiednik nowożytnych rozdziałów. Nie wiadomo, kiedy powstał, ani kto jest jego twórcą. System ten jest nieobecny w Kodeksie Watykańskim  i  Synajskim,  występuje  natomiast  w  Kodeksie  Aleksandryjskim  i  Efrema.  Κεφαλαια mają swoje tytuły, wyliczone przed każdą Ewangelią, zaczynają się one zawsze od περι, np.: 

Περι του δαιμονιζομενου (Mk 1, 21-28) 
Περι της πενθερας Πετρου (Mk 1, 29-39). 
Περι των ιαθεν των αποποικιλωνοσων (Mk 1, 40-45). 
Περι του λεπρου (Mk 2, 1-14). 

 Na marginesach tekstu zaznaczano, w którym miejscu zaczyna się kolejne κεφαλαια, ponadto u góry, ponad ewangelicznym tekstem, nadpisywano te z nich, do których były odniesienia na stronie kodeksu. W systemie tym nie uwzględniano pierwszej perykopy, zawsze zaczynano od drugiej (w Mt pierwsza κεφαλαια zaczyna się w 2, 1, w Mk – w 1, 21; Łk – w 2, 1 i J – w 2, 1). W Mateuszu wyróżniano 68 κεφαλαια, w Marku – 48, w Łukaszu – 83, u Jana – 18. 

Dzieje Apostolskie i Listy uporządkował Eutaliusz z Aleksandrii, w 458 roku. Dzieje podzielił na 36 rozdziałów, Listy powszechne na 14, a Listy Pawła na 148 rozdziałów. Rozdziały te są znacznie dłuższe niż w systemie Ammoniusza i Euzebiusza. Kodeks Watykański stosuje w Dziejach dwa podziały, w jednym dzieli księgę na 36 rozdziałów, w drugim na 69.  Listy Pawła traktowane są, jako jedna księga. 

Apokalipsę, ze względu na spory odnośnie jej kanoniczności, podzielono dopiero w V wieku. Dokonał tego Andrzej z Cezarei Kapadockiej. Wyodrębnił w niej 24 λογους, a w każdym z nich trzy κεφαλαια. Kryterium tego  podziału nie brało pod uwagę treści  Apokalipsy, kierowało się natomiast symboliką jej liczb (Ap 4, 4). 

Istniał jeszcze jeden system podziału, na linie – στίχοι. Podział ten stosowany był przez starożytnych w odniesieniu do wielkich dzieł literackich (epopeje Homera), odniesiony do NT w jednakowy  sposób  traktował  wszystkie  jego  księgi.  Nietrudno  jednak  zauważyć  tendencję  do  zaokrąglania liczby στίχοι (2000, 1200, 350, 300), przez co nabierał cech sztuczności. Powstało kilka odmiennych podziałów, np. Catalogus Claromontanus dzieli Mateusza na 2600 στίχοι, natomiast Kanon Memmeniański – na 2700. Codex Boernerianus stosuje inicjały, według stychometrycznego porządku. Według minuskułu 13, otwierającego rodzinę Ferrara, Mt zawierał 2522 ρήματα i 2600 στίχοι, Mk zawierał 1675 ρήματα i 1604 στίχοι, Łk zawierał 3803 ρήματα i 2750 στίχοι, J zawierał 1938 ρήματα. Podział na στίχοι powodował, że znaczna część przestrzeni kart była niewykorzystana. Tym samym podział ten był zbyt kosztowny i nie mógł się przyjąć. 

Podział na στίχοι według Catalogus Claromontanus: 

Mateusz 2 600 linii 
Jan 2 000 linii 
Marek 1 600 linii 
Łukasz 2 900 linii 
Do Rzymian 1 040 linii 
1 do Koryntian 1 060 linii 
2 do Koryntian 70 linii 
Do Galacjan 350 linii 
Do Efezjan 365 linii 
1 do Tymoteusza 209 linii 
2 do Tymoteusza 289 linii 
Do Tytusa 140 linii 
Do Kolosan 251 linii 
Do Filemona 50 linii 
1 Piotra 200 linii 
2 Piotra 140 linii 
Jakuba 220 linii 
1 Jana 220 linii 
2 Jana 20 linii 
3 Jana 20 linii 
Judy 60 linii 

  Niejednolity podział pism Nowego Testamentu nastręczał wiele kłopotów kopistom, wydawcom teologom i czytelnikom. Dlatego w średniowieczu uświadomiono sobie potrzebę dokonania nowego podziału ksiąg biblijnych na rozdziały. W 1214 roku Stefan Langton (1150-1228), profesor z Sorbony, późniejszy arcybiskup Canterbury, podzielił 66 ksiąg biblijnych na 1189 rozdziałów (NT – 260). Podział ten zastosowany został w Biblii Wycliffa (1382). Hugo a Sancta Caro (zm. 1263), w podziale Langtona dokonał nielicznych zmian, a także podziału poszczególnych rozdziałów na siedem sekcji oznaczonych literami alfabetu łacińskiego. Podział na rozdziały został natychmiast przyjęty w Kościele zachodnim. Grecy natomiast kontynuowali starożytny podział jeszcze po roku 1453. 

W roku 1528, Santes Pagini (1470-1541), dominikanin, znany tłumacz Biblii na język łaciński, w 1528 roku wprowadził do swego wydania Biblii podział na rozdziały i wiersze. Podział ten obowiązuje obecnie tylko w Starym Testamencie. W księgach Nowego Testamentu obowiązuje podział dokonany przez paryskiego wydawcę Roberta Stefanusa w 1550 roku. Podział jest przypadkowy powstał podczas podróży z Paryża do Lyonu i nie został dopracowany, jest niemniej pomocny przy szybkim wyszukiwaniu biblijnych tekstów. Liczy w sumie 7955 wierszy. Podział na rozdziały i wiersze tworzy wygodny  system  odsyłania,  dzięki  nim  szybko  można  odnaleźć  wskazane  miejsce  Pisma.  Dlatego powszechnie się przyjął. Jednak numeracja wierszy nie zawsze jest ta sama, zdarzają się też drobne przesunięcia materiału pomiędzy wierszami. 

Zachowało  się  około  20  bilingwicznych  rękopisów  grecko-łacińskich,  około  50  grecko-koptyjskich, około 20 grecko-arabskich, 3 grecko-słowiańskie, 1 grecko-ormiański, 1 grecko-turecki. Zachował się 1 trilingwiczny rękopis koptyjsko-grecko-arabski, 1 grecko-koptyjsko-arabski, 1 grecko-łacińsko-arabski. 

Wszystkich rękopisów greckiego Nowego Testamentu znamy dziś prawie 5 800. Największy ich zbiór znajduje się na górze Atos (ponad 900), w Atenach – 419, w Paryżu – 373, w Rzymie – około 367, na Synaju – 301, w Londynie – 271, w Petersburgu – 233, w Oksfordzie – 158, w Jerozolimie – 146, Duke University – 98, w Moskwie – 96, w Berlinie – około 100, na wyspie Patmos – 81, we Florencji –79, Grottaferrata – 69, Cambridge – 66. Ponadto mniejsze kolekcje rękopisów przechowywane są w wielu innych miejscach świata. Kolekcje te stale wzrastają, ponadto powstają nowe. W USA w roku 1912 było tylko 45 rękopisów, ale w roku 1964 – 291.