Mesjańscy rebelianci Cz.3 Paradygmat rebelii – ewidencja w listach Pawła

Niniejszy tekst ukazał się w Journal of Higher Criticism 16/1/2021.

Paweł pisze, że Jezus narodził się “z rodu Dawida” (Rz 1:3). Zostaje to powtórzone w dalszej części Listu do Rzymian w zwrocie “potomek Jessego” [ojca Dawida]:

I znowu Izajasz mówi: “Nadto także Izajasz powiada: Przyjdzie potomek Jessego, powstanie Ten, który ma rządzić poganami, w Nim poganie pokładać będą nadzieję…”(Rz 15,12).port

Dla apokaliptycznych Żydów tamtych czasów mesjasz miał być z “nasienia Dawida”, tzn. kimś wywodzącym się z linii Dawida.Wszystkie ruchy mesjańskie twierdziły, że ich linia pochodzi od króla Dawida. Było to widoczne w całej literaturze żydowskiej, jak widać to na przykładzie Jeremiasza:

Oto nadejdą dni – wyrocznia Pana – kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą. Będzie panował jako król, postępując roztropnie, i będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi. (Jer 23:5)

Podobnie jak inni apokaliptyczni Żydzi, pierwsi chrześcijanie uważali, że Jezus był mesjaszem, który pochodził z linii Dawida. Żydzi sięgali w tym celu do dwóch wersetów z Biblii hebrajskiej:

racz teraz pobłogosławić dom swojego sługi, aby trwał przed Tobą na wieki, boś Ty, mój Panie, Boże, to powiedział, a dzięki Twojemu błogosławieństwu dom Twojego sługi będzie błogosławiony na wieki». (2 Samuela 7:29)

To bowiem mówi Pan: Nie zabraknie Dawidowi potomka zasiadającego na tronie domu Izraela.(Jer 33:17).

W Talmudzie rabini podawali to w formie wypowiedzi:

Rabbi Yehuda HaNasi powiedział kiedyś do rabbiego Ḥiyi: Idź do miejsca zwanego Ein Tav i uświęć tam Nów Księżyca, i przyślij mi dowód, że go uświęciłeś. Znakiem tym jest: Dawid, król Izraela, żywy i trwały.. (Talmud Rosh Hashanah 25a); 

Według Euzebiusza, cesarz Domicjan polował na wnuków Judy, brata Jezusa, ponieważ twierdzili oni, że są potomkami Dawida. (Euzebiusz, Historia Kościelna 3.19; 3.20.1-6).

W zwojach znad Morza Martwego widzimy również grupę apokaliptycznych Żydów, którzy chcieli przywrócenia linii Dawida. W 4Q174 kol. I wersy 10-13 znajdujemy midrasz dotyczący 2 Samuela 7:10-14 (i wykorzystanie Wj 15:17-18,  Am 9:11) traktujący o przywróceniu domu (dynastii) Dawida. Gałąź Dawida powstanie jako człowiek w Syjonie (Jerozolimie) będący interpretatorem prawa. Gałąź ta będzie sprawiedliwym mesjaszem:

[I] Jahwe zapowiedział ci, że zbuduje ci dom (2 Sam 7,11c). Wskrzeszę twoje potomstwo po tobie (2 Sam 7,12). Ustanowię tron jego królestwa na wieki (2 Sam 7:13). Będę dla niego ojcem, a on będzie dla mnie synem (2 Sam 7, 14). On jest tą latoroślą Dawida, która powstanie wraz z interpretatorem Prawa, 12 [ ] na Syj[onie w dniach osta]tnich zgodnie z tym, co jest napisane: “W tym dniu podniosę szałas Dawidowy, który upada (Amos 9:11), który powstanie, aby zbawić Izrael. (4Q174 I 10-13).

Psalmy Salomona, napisane w I wieku przed Chrystusem, zawierają pewne odniesienia do Pompejusza, który podbił Jerozolimę w 63 r. p.n.e. i ukazują nadzieję na Dawidowego Mesjasza czasów końca, bardzo podobną do tej, którą uzewnętrzniał Paweł. ¹ Fredriksen, Paula, Paul, The Pagans Apostle, (Yale, 2017), s.134.. . Jedyna różnica polega na tym, że dla Pawła Jezus nie jest postacią oczekiwaną, ale postacią już zrealizowaną, “pierwocinami”, co omówię w dalszej części, tymczasem warto tutaj odtworzyć fragment psalmów:

Spójrz, Panie, i wzbudź dom ich króla, syna Dawida, w czasie, który Ty, Boże, (uznasz za stosowny, aby panował nad Izraelem sługą Twoim, i opasi go mocą, aby obalił przywódców nieprawych, aby oczyścił Jeruzalem z pogan, którzy je podeptali,; …….A (wtedy) zgromadzi lud święty, który poprowadzi w sprawiedliwości, i będzie sądzić pokolenia ludu uświęconego przez Pana, Boga swego; nie dopuści już nigdy, żeby nieprawość przebywała wśród nich, a żaden człowiek o złym charakterze nie będzie mieszkał wraz z nimi; albowiem rozpozna ich, ponieważ wszyscy są dziećmi swego Boga; i zostaną rozdzieleni między swoje plemiona na ziemi, a więcej już nigdy ani gość, ani cudzoziemiec nie będzie z nimi mieszkać. On zaś będzie sądzić ludy i narody w mądrości sprawiedliwości swojej. …… Gdyż on jest Królem sprawiedliwym , pouczonym przez Boga, ustanowionym nad nimi; i za jego dni nie ma pośród nich nieprawości; ponieważ wszyscy są święci, a Królem ich jest Pomazaniec Pański.. (Psalmy Salomona 17:21-32).

Pan Mesjasz, christos kurios, to ten sam zwrot, którego Paweł używa w odniesieniu do Jezusa. Paweł rozwinął również temat ludzi będących w zgodzie z Bogiem. Dla niego, jeśli poganie mają wiarę bez przestrzegania prawa, dzięki łasce Bożej będą automatycznie “usprawiedliwieni”. (por. Rdz 15,6). E P Sanders powiedział, że angielskie słowo righteous w odniesieniu do greckiego słowa dikaiosis nie oddaje spokojnie znaczenia, dlatego użył słowa ‘righteoused’:

Wiemy, że nasze stare ja zostało z Nim ukrzyżowane, aby grzeszne ciało zostało zniszczone i abyśmy już więcej nie byli w niewoli grzechu. Kto bowiem umarł, od grzechu jest usprawiedliwiony. (Rzm. 6: 6-7)” ² Sanders, E. P., Paul, A Very Short Introduction, (Oxford, 1991), rozdz. 6 .

Paweł ma “ciągłe uznanie Boga jako ‘Boga i Ojca Pana naszego Jezusa Chrystusa’ (Rz. 15.6; 2 Kor. 1.3; 11.31; Kol. 1.3; Ef. 1.3, 17).” ³Dunn, James, D. G., The Partings of the ways, Between Christianity and Judaism and their significance for the character of Christianity, 2nd Ed. (SCM … Czytaj dalej

Jak zauważyła Paula Fredriksen mitologia mesjańska była odnoszona do Jezusa:

Paweł, podobnie jak inni przed nim, odnosi ten zaszczytny Christos do Jezusa. W tekstach mniej więcej współczesnych jego listom, Christos najczęściej oznacza wojownika i władcę z czasów końca Dawida. Tradycje widoczne zarówno w listach Pawła, jak i w późniejszych ewangeliach, również przedstawiają Jezusa jako taką odkupieńczą postać czasów ostatecznych: powracającego z aniołami, przybywającego na obłokach chwały, aby zgromadzić swoich wybranych, wprowadzającego Królestwo z mocą. ⁴  Fredriksen, Paula, Paul, The Pagans Apostle, (Yale, 2017), p.135.

       Frank Moore Cross ⁵Cross, Frank Moore, “Notes on the doctrine of the two Messiahs at Qumran and the extracanonical Daniel Apocalypse (4Q246)”, w: Current Research … Czytaj dalej uważa, że doktryna o dwóch mesjaszach odkryta w Qumran wywodzi się z czasów przywrócenia diarchii, czyli doskonałego króla i doskonałego arcykapłana, którzy “obejmą urząd, stojąc u boku Pana całej ziemi”. (Za 4:14). Ludzie mieli nadzieję, że nastąpi to w dniach końca. Jest to znana koncepcja eschatologiczna pochodząca od greckiego ἔσχατος eschatos oznaczającego ostatni i logion oznaczający “naukę o”. Ci eschatologiczni Żydzi mieli nadzieję na ustanowienie nowego królestwa właśnie tutaj na ziemi w dniach ostatnich.

Niektórzy Żydzi wierzyli w fizyczne zmartwychwstanie (Ezechiel 37:1-6), więc ci ludzie mogli żyć w tym przywróconym królestwie. To Paweł próbował przekształcić te żydowskie koncepcje tak, że królestwo znajdowało się teraz “w powietrzu” (1 Tes. 4:16), a zmartwychwstanie było duchowe (1 Kor. 15). Paweł przekształca żydowską koncepcję mesjasza w zbawiciela typu misteryjnego, walczącego z siłami kosmicznymi. Minimalizuje polityczne aspekty ruchu mesjanistycznego, jak pisze Paula Fredriksen:

W ten sposób Paweł radykalnie redefiniuje pojęcie odkupienia, tak jak pojęcia Królestwa i Chrystusa: poprzez pierwotnie polityczne słownictwo wyzwolenia, wychwala on rzeczywistość, która jest całkowicie duchowa. ⁶ Fredriksen, Paula, From Jesus to Christ, The Origins of the New Testament Images of Jesus 2nd Ed. (Yale, 2000), s.173

Niko Huttumen ujął to bardzo ładnie, opisując tę wcześniejszą warstwę, z której wywodzi się Paweł:

Podczas gdy Paweł wydaje się mieć tendencję do postrzegania eschatologii jako czegoś, co zostanie zrealizowane duchowo w niebie i indywidualnie w przyszłości, inne wymiary są nadal widoczne. Rewolucyjny czy wręcz anarchiczny dynamit daje się wyczuć na przykład w twierdzeniu, że Chrystus odda królestwo Bogu po zniszczeniu “każdego władcy i każdej władzy i potęgi ⁷ Huttumen, Niko, Early Christians Adapting to the Roman Empire: Mutual Recognition (Brill, 2020), p.102.

Wtedy nadejdzie koniec, gdy przekaże królestwo Bogu Ojcu po zniszczeniu wszelkiego panowania, zwierzchności i władzy. (1 Kor 15:24).

W powyższym wersecie znajdują się odniesienia do basileian królestwa Jezusa (βασιλείαν), co wskazuje na to, że był on w jakiś sposób uważany za króla ⁸ Bermejo Rubio, Fernando, La invención de Jesús de Nazaret, (Siglo XXI de España Editores, S. A., 2018), rozdz. 1. .

Istnieje schemat mesjańskich typów, którzy zostają królami (kapłański mesjasz byłby wykluczony w przypadku każdego chłopskiego, charyzmatycznego Żyda, ponieważ musiałby pochodzić z linii Lewiego i osiągnąć status najwyższego kapłana, jak Oniasz III, który również był znany jako mesjasz). O wiele łatwiej było chłopskiemu buntownikowi osiągnąć status “królewskiego mesjasza”.

       Przed I wiekiem n.e. kapłaństwo zostało zawężone do plemienia Lewiego. Możemy prześledzić tę zmianę w Księdze Liczb:

Oto Ja wziąłem lewitów spośród synów Izraela na miejsce wszystkich pierworodnych, którzy się narodzili z łona matek, dlatego lewici są moją własnością. (Lb 3:12).

W Księdze Kapłańskiej Bóg przemawia przez Mojżesza, dając do zrozumienia, że klasa kapłańska została potem jeszcze bardziej ograniczona w obrębie tej grupy, a mianowicie do potomków Aarona, brata Mojżesza. (Kpł 16). ⁹Levine, Amy-Jill and Brettler, Marc Zvi, The Bible With and Without Jesus, How Jews and Christians Read the Same Stories Differently, (HarperOne: … Czytaj dalej

Wielu mesjańskich buntowników w dziełach Flawiusza zostało ogłoszonych królami. Judasz Zelota (Dawne Dzieje 17.10.5), Szymon z Perei, niewolnik Heroda Wielkiego (Dawne Dzieje 17.10.6) i pasterz Atrongajos (Dawne Dzieje 17.10.7 ) byli popierani przez tłumy. Zarówno Szymon jak i Atrongajos zostali bardzo szybko ogłoszeni królami przez swoich rebelianckich zwolenników, podobnie jak sugerowano, że Jezus był “Królem Żydów”. (Nie potrzeba królewskiej krwi, ale ponieważ król Dawid miał tak wielu synów, jest to przynajmniej możliwe). “Egipcjanin” (Wojna żydowska 2.13.5) mógł nazywać siebie “królem Mesjaszem”, ponieważ Flawiusz użył greckiego czasownika tyrannein (τυραννεῖν “być jedynym władcą”). Wielu innych, takich jak Szymon Ben Giora, Jan z Gischala i Menehan, zostało ogłoszonych królami przez Flawiusza. Matthew V Novenson zauważył:

John Barclay komentuje ‘Dawne Dzieje Izraela’ i ‘Przeciw Apionowi’ w następujący sposób: “Dzieła te pokazują nam Żyda z diaspory podejmującego najwyższy – i w rzeczywistości ostatni zachowany – wysiłek interpretacji judaizmu dla nie-Żydów w świecie grecko-rzymskim”. Jest to najbardziej przekonujące wyjaśnienie, dlaczego Józef Flawiusz nazywa żydowskich powstańców nosicielami diademu, a nie “mesjaszami”. Nie chodzi o to, jak sugerują de Jonge i Rajak, że nie byli oni mesjaszami. Według wszelkiego prawdopodobieństwa, przynajmniej niektórzy z nich byli, jak sugeruje Flawiusz we fragmencie o “dwuznacznej wyroczni”, która popchnęła ich do wojny. [‘Wojna żydowska’ 6.5.4- ten sam fragment, który zastosował tę samą wyrocznię wobec Wespazjana]. Nie jest też tak, że – jak sugeruje Momigliano – Józef Flawiusz był beztrosko nieświadomy żydowskiego mesjanizmu; tu znowu Flawiusz daje nam powód, by sądzić, że coś o nim wie. [Przykłady podane w przypisie 131 przez Novensona: ‘Wojna żydowska’ 6.312-13; ‘Dawne Dzieje Izraela’ 10.210; ‘Dawne Dzieje Izraela’ 17.43-45] Wreszcie, kontra Feldmana, Flawiusz nie unika też słowa “mesjasz”, ponieważ obawia się, że użycie go sprawi, iż zabrzmi ono antyrzymsko. Wręcz przeciwnie, Flawiusz przedstawia siebie jako reportera, a nie stronnika rewolty, i czyni antyrzymskość powstańców bardziej, a nie mniej, jasną poprzez oddanie ich antyrzymskiego charakteru. Wyjaśnienie polega raczej na tym, że Flawiusz jest ograniczony przez konwencję literacką, przez wybrany przez siebie projekt kulturowego przekładu z kontekstu żydowskiego na rzymski. Nazywa on powstańców “nosicielami diademu” z tego samego powodu, dla którego nazywa faryzeuszy “stoikami”: ponieważ jest to termin, dzięki któremu jego czytelnicy zrozumią, co ma na myśli. ¹⁰ Novenson, Matthew V., The Grammar of Messianism: An Ancient Jewish Political Idiom and Its Users, (Oxford, 2017), s.147-8, cytat na s. 148.

Jak wynika z 17 i 18 księgi Dawnych Dziejów, skrzyknięcie tłumu przez mesjanistów było bardzo niebezpieczne. Zwykle byli oni bez problemu tłumieni przez Rzymian. Jezus nie był wyjątkiem, Rzymianie ukrzyżowali Jezusa za to, że był “Królem Żydów”. Oskarżenie o bycie królem oznaczało, że było się powstańcem. (Mk 15:2 “Czy ty jesteś królem żydowskim?” zapytał Piłat. “Ty tak powiedziałeś” – odpowiedział Jezus).

       W judaizmie tytuł mesjasza posiada konotacje królewskie. W psalmach i u proroków w Septuagincie są pewne przypadki wyrażające przekonania mesjańskie, a “najmocniejsze twierdzenia o statusie króla jako Boga lub syna bożego znajdują się w psalmach królewskich, zwłaszcza w psalmach 2,45, 72, 89 [LXX 88:27] i 110[LXX 109]” ¹¹Collins, John J. and Collins, Adela Yarbro, King and Messiah as Son of God. Divine, Human, and Angelic Messianic Figures in Biblical and Related … Czytaj dalej.

       W listach Pawłowych znajdują się odniesienia do królestwa Jezusa basileian (βασιλείαν), co jest wskazówką, że był On w jakiś sposób uważany za króla ¹² Bermejo Rubio, Fernando, La invención de Jesús de Nazaret, (Siglo XXI de España Editores, S. A., 2018), rozdz.1. . 

Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże królowanie  (βασιλείαν) Bogu i Ojcu i gdy pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc. Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. (1 Kor. 15:24-25, por. 6:9-10, 15:50, 4:20; Gal. 5:17; Rz. 14:17).

        Burton Mack widzi w zwrocie “wydany” παρεδίδετο (1 Kor. 11:23-25) termin militarystyczny, (wiele współczesnych przekładów błędnie tłumaczy to jako “zdradzony”, podczas gdy w rzeczywistości oznacza “wydany”).

Ja bowiem otrzymałem od Pana to, co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał i rzekł: «To jest Ciało moje za was [wydane]. Czyńcie to na moją pamiątkę». Podobnie, skończywszy wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: «Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę»^. (1 Kor 11:23-25).

Mack uważa, że:

w tym przypadku cechy mityczne polegają na tym, że sam Jezus wyjaśnił symbole i że stało się to “w noc, kiedy został wydany”. Wydanie było terminem zaczerpniętym z historii działań wojennych i stosowanym w martyrologiach dla wskazania zmiany władzy, która stworzyła kontekst dla męczeństwa. Nie potrzebował on żadnego rozwinięcia narracyjnego. ¹³ Mack, Burton L., Who Wrote the New Testament?, (HarperCollims, 1996), s.91ff Aby wyjaśnić etymologię terminu παρεδίδετο i zobaczyć, że jest on używany do ” wydania” i do militarystycznego “poddania się”, trzeba dotrzeć do etymologii tego terminu, którym jest “oddanie czegoś, co się posiada (nawet siebie) wbrew swojej woli. (wbrew = παρά, oddać = δίδω).

Możemy to porównać z Markiem 1:14:

Po tym, jak Jana aresztowano…
παραδοθῆναι to aoryst pasywny niedokonany of παραδίδωμι (“przekazać” – tutaj “być aresztowanym”).

Rodzajnik określony (τό) sprawia, że czasownik działa jak forma rzeczownikowa, tj. “(po) aresztowaniu Jana”. παρεδίδετο (jak w 1 Kor 11:23) to forma niedokonana passivum trybu oznajmującego tego samego czasownika παραδίωμι.

Chrześcijaństwo narodziło się z mesjańskiej gorliwości, która istniała przed rzymską wojną żydowską. Apokaliptyczny światopogląd był częścią tego mesjańskiego zapału, wiary w to, że królestwo Boże jest w zasięgu ręki. (Rz 13:11-12). Jak zauważa John J. Collins w przedmowie, którą napisał do książki Anathei E. Portier-Young:

Badacze od dawna uznają, że literatura apokaliptyczna powstała jako literatura oporu. ¹⁴Portier-Young, Anathea E., Apocalypse against Empire, Theologies of Resistance in Early Judaism, (Wm. B. Eerdmans Publishing Co., 2011), Forward (by … Czytaj dalej

To właśnie Ernst Käsmann wygłosił słynne stwierdzenie: 

Apokaliptyka była matką całej chrześcijańskiej teologii ¹⁵Käsemann, Ernst, “The Beginnings of Christian Theology,”, w: New Testament Questions of Today, trans. W. J. Montague (Philadelphia: Fortress … Czytaj dalej

Paula Fredriksen dostrzega, że język wczesnochrześcijańskich pisarzy miał swoje źródło w żydowskiej teologii odnowy, tzn. “Teologia odnowy jest antycypacją odkupienia Izraela i świata przy ustanowieniu Królestwa Bożego.” ¹⁶ Fredriksen, Paula, From Jesus to Christ, The Origins of the New Testament Images of Jesus 2nd Ed. (Yale, 2000), s.18 i fn.1.

Apokaliptyczni Żydzi byli jeszcze bardziej niebezpieczni od niezadowolonych obywateli. Uważali, że zbliża się koniec świata, sądzili również, że mogą porzucić swój sposób życia i stać się rewolucjonistami. Jak twierdzi Porter-Young:

Apokaliptyczny światopogląd przewidywał radykalną relokację władzy i w ten sposób redefiniował to, co możliwe i realne, wyjaśniając w ten sposób kontekst działania i wzmacniając dzieło oporu. ¹⁷ Portier-Young, Anathea E., Apocalypse against Empire, Theologies of Resistance in Early Judaism, (Wm. B. Eerdmans Publishing Co., 2011), s.4.

To zachęciło wielu przypadkowych rewolucjonistów do wszczęcia rewolty przeciwko złej rzymskiej administracji, mającej nawet niewielką szansę na powodzenie.

Apokaliptyczna eschatologia w listach Pawła “ukazuje ślady wojowniczego mesjasza przeniesionego na Jezusa, a w etycznych napomnieniach od samego początku pojawiają się obrazy wojny” ¹⁸ Harnack, Adolf, Militia Christi, (English Translation, Fortress Press 1981), s.32 . 

Apokaliptyzm zawsze łączył się z działaniami militarnymi, w których oczekiwano interwencji Boga. Nawet gdy ruch ten porzucił swoją rebeliancką przeszłość, wiele metafor militarnych zostało zachowanych w listach Pawła i listach pasterskich. Przykłady można znaleźć w 1 Tes 5:8; 2 Kor 6:7; [Rz 6:23 ma wynagrodzenie, ὀψώνια = opsōnia, co jest wynagrodzeniem wojskowym]). Wiele z tych obrazów ma swoje źródła w księgach prorockich, zwrotach, które napędzały poprzednie ruchy mesjańskie w ich wojnach z Rzymem, a w pewnym momencie Paweł uduchowił je do walki z ich demonami ¹⁹ ibidem, s.35f .

W Liście do Filipian 2:8 napisano, że Jezus umarł na Stauros. Flawiusz używa tego terminu stauros, aby opowiedzieć o Rzymianach krzyżujących Żydów. Rzymianie nie krzyżowali drobnych cwaniaczków, ale tych, którzy złamali prawo zdrady, lex maiestatis. Ukrzyżowanie zostało wykonane jako środek odstraszający dla innych, w celu zapobiegnięcia buntu. 1 Tes. 2:14-15 zawiera Jezusa ukrzyżowanego w Judei.

Ci, którzy umarli jako powstańcy przeciwko systemowi tego wieku i odmówili ‘upodobnienia się do tego świata’ (Rz 12:2) są teraz zmartwychwstałymi ²⁰Segundo, Juan Luis, Jesus of Nazareth yesterday and today, tom II, “The historical Jesus of the Synoptics” (English Translation) (Orbis books, … Czytaj dalej

To właśnie zmartwychwstanie zabezpieczyło autorytet Pawła i w jakiś sposób (przynajmniej w jego własnym umyśle) postawiło go ponad tymi superapostołami i umieściło jego szczególną ‘ewangelię’ (lub doktrynę dobrej nowiny) przed tą należącą do ruchów Jezusowych ²¹ Markus, Vincent, Christ’s Resurrection in Early Christianity and the making of the New Testament, (Ashgate, 2011),  s.27. . Pawłowe przesłanie o zmartwychwstaniu przekształciło porażkę życia i niepowodzenie Jezusa w haniebnej rewolcie, która wykluczyłaby go z grona mesjaszy.

Hoffman uznał, że chrześcijaństwo narodziło się z kontrowersji i że głoszenie Pawła “koncentrujące się na poniżeniu i egzekucji mało znanego rabina galilejskiego, było albo szaleństwem, albo zwykłym nonsensem (I Kor. 1.23).” ²² R. Joseph Hoffmann, Celsus On The True Doctrine, A discourse against Christians, (Oxford, 1987), s.5.

“my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan,” (1 Kor. 1,23).

Nieudana, obiecana interwencja Boga została teraz w rzeczywistości zapoczątkowana przez zmartwychwstanie Jezusa, przekształcając jego życiową porażkę w sukces według interpretacji Pawła. Bart Ehrman pokazał, w jaki sposób Paweł przekształcił Jezusa z przegranego militarystycznego mesjasza w mesjasza zbawiciela. Jest to bardziej zgodne z bóstwami zbawców świata grecko-rzymskiego i podobne do kultów religii tajemnych. Myślenie Pawła było jak technika komputerowa wykorzystująca “inżynierię wsteczną”, aby dotrzeć do wiedzy konkurentów:

Paweł zaczął od “faktu”, że Jezus żyje ponownie. Ponieważ Paweł wiedział również, że Jezus umarł przez ukrzyżowanie, jego ponowne pojawienie się oznaczało, że doświadczył zmartwychwstania. Bóg dokonał cudu, wskrzeszając Jezusa z martwych. Jeżeli Bóg wzbudził Jezusa z martwych, oznaczałoby to, że Jezus naprawdę był tym, który był pod szczególną łaską Bożą, tym wybranym przez Boga. Ale jeśli był w szczególnej łasce Bożej, to dlaczego Bóg pozwolił na jego egzekucję? …… Paweł wyciągnął wniosek, który był dla niego naturalny: Jezus nie musiał umrzeć za nic złego, co sam zrobił, skoro Bóg go faworyzował. Nie został przeklęty za swoje własne uczynki. Musiał zostać przeklęty za uczynki innych. ²³ Ehrman, Bart, The Triumph of Christianity, How a forbidden religion swept the world, (Simon & Schuster, 2018), rozdz. 2.

Dale Allison, korzystając z badań Paula Jewetta, pokazuje trzy różne etapy ruchu Jezusowego, który przekształcił się z wyznawców militarystycznego mesjasza typu Dawidowego w mesjasza typu tajemnicy zbawienia. Zostało to ukazane w krytycznym studium Rz 1:3-4, które warto zacytować w całości, ponieważ ukazuje każdy z tych etapów zawarty w tradycji przedpawłowej:

Najwcześniejsza forma, na podstawie jego analizy, zawierała lub składała się z: “który był z nasienia Dawida [i] ustanowiony Synem Bożym przez zmartwychwstanie z martwych”. Ten wers, jak sądzi Jewett, wywodzi się z “mówiącego po aramejsku wczesnego kościoła”. Jego “Sitz im Leben” było sprawowanie eucharystii. Jego fundatorzy rozumieli “Syna Dawida” jako królewski tytuł mesjański i wyznawali chrystologię adopcjonistyczną, taką jak w Dz 2:36 i 13:33, chrystologię wywodzącą się z zastosowania Ps 2:7 (“Tyś jest mój Syn, dziś Cię spłodziłem”) do zmartwychwstania Jezusa. 

W późniejszym etapie chrześcijanie hellenistyczni ukształtowali to wyznanie, dodając dychotomię między ciałem a duchem. To zdewaluowało Dawidowe pochodzenie Jezusa i pomniejszyło znaczenie historycznego, cielesnego Jezusa (por. 1 Kor 12,3; 15,44-46). 

W końcu Paweł sformułował obecne otwarcie (“o Jego Synu”), wstawił “w mocy”, zakwalifikował “ducha” za pomocą “świętości” i skomponował zakończenie (“Jezus Chrystus, nasz Pan”). Poprzez te zmiany apostoł miał na celu zablokowanie idei adopcyjnych i przeciwstawienie się możliwej libertyńskiej lekturze dualistycznego, hellenistycznego dodatku. ²⁴ Allison, Dale C., Jr., The Resurrection of Jesus, Apologetics, Criticism, History, (Bloomsberry, 2021), s.32

Paula Fredriksen zauważyła,

że w tych hellenistycznych dokumentach chrześcijańskich zaczynamy napotykać literackie ślady starszej, aramejskiej, tradycji apokaliptycznej. ²⁵ Fredriksen, Paula, From Jesus to Christ, The Origins of the New Testament Images of Jesus 2nd Ed. (Yale, 2000), s.19

Do trzech etapów Paula Jewetta musiałbym dodać etap wstępny. Ten wstępny etap obejmuje adopcję Jezusa przed jego zmartwychwstaniem lub egzekucją. Został namaszczony tak jak w cytowanym przez Jewetta Psalmie (Psalm 2, a także Psalm 72). Był królem, a królem był Syn Boży – był to tytuł królewski. Kiedy Jezus został ukrzyżowany, wiara w niego jako “syna bożego” w sensie tytułu królewskiego musiała wyparować, tak jak w wielu przed i po nim, a czar bycia mesjaszem, w przypadku którego Bóg nie interweniował, prysł. Zostało to naprawione wraz z jego domniemanym zmartwychwstaniem i dopiero wtedy wiara ta została przywrócona.

Dr R M Price często powtarzał, że gdyby odrzucić wszystkie warstwy, nie pozostanie nic z historycznego Jezusa, ale to tylko dlatego, że zbyt wiele warstw zostało oderwanych. K L Knoll rozpoznał to, gdy komentował J J Collinsa, który napisał:

W jaki sposób Jezus został zidentyfikowany jako Dawidowy mesjasz pozostaje jedną z wielkich zagadek wczesnego chrześcijaństwa ²⁶Collins, J. J., ‘What Was Distinctive about Messianic Expectation at Qumran?,’ w: J. H. Charlesworth, red., The Bible and the Dead Sea Scrolls. … Czytaj dalej

Knoll uważa, że pozostanie to tajemnicą, jeśli będzie się faworyzowało pokojowego Jezusa i odsunie na bok jego brutalną warstwę.

…. jerozolimskie filary głosiły Jezusa, który twierdził, że jest synem Dawida i oczekiwał, że w bliskiej eschatologicznej przyszłości poprowadzi świętą wojnę w imieniu żydowskiego boga (innymi słowy, Dawidowy mesjasz podobny do tych z Ps. 2, tekstów z Qumran czy Psalmów Salomona). Głoszenie krzyża bardzo ładnie pasuje do tej hipotetycznej ‘Ewangelii według jerozolimskich filarów’, ponieważ każdy rzymski gubernator postrzegałby tego typu Jezusa jako głupiego, ale potencjalnie niebezpiecznego przestępcę, a filary wykorzystałyby historię zmartwychwstania, aby potwierdzić, jak bardzo mylił się rzymski gubernator (1 Kor. 1:20-25) ²⁷Knoll, K. L., “Investigating earliest Christianity without Jesus”, w: T. L. Thompson and T. S. Verenna, Ed., ‘Is this not the Carpenter?’, … Czytaj dalej.

Dale Allison nie jest w stanie określić, kim było 500 osób, którym Jezus ukazał się po swoim zmartwychwstaniu, ἔπειτα ὤφθη… πεντακοσιίοις ἀδελφοῖς, po czym ukazał się… pięciuset braciom (1 Kor. 15:6). Dalej daje nam wskazówkę, kim oni mogli być, ale jako chrześcijański badacz nie może sobie tego wyobrazić: “w odniesieniu do pięciuset, mówi o “braciach” (ἀδελφοί), a nie o “braciach i siostrach” (ἀδελφοί καὶ ἀδελφαί)” ²⁸ Allison, ibidem, s.51 , obstawiam, że były to resztki grupy, która zbuntowała się w Jerozolimie. Dr Price uważał tę część za zinterpolowaną, ponieważ Ewangelie nie opisują takiego zdarzenia. Ja bym powiedział, że miało to więcej wspólnego z Ewangeliami próbującymi zaciemnić buntowniczą przeszłość ruchu, ruchu próbującego przetrwać prześladowania będące następstwem rzymsko-żydowskiej wojny.

Podczas gdy apostoł pisał do ludzi w Grecji, ukazanie się pięciuset musiało mieć miejsce w Izraelu, gdzie z pewnością żyła jeszcze większość ocalałych świadków. ²⁹ Allison, ibidem, s.74 .

Listy pasterskie wskazują na potrzebę odejścia od jakiejkolwiek buntowniczej przeszłości, mówią, że zbuntowani synowie lub synowie nieposłuszeństwa, υἱοὺς τῆς ἀπειθείας są kontrolowani przez demona w niebie. Nie jest zaskoczeniem, że przeszłość została uduchowiona, by oznaczała, że ci, którzy oddalają się od boga, sprowadzą na siebie gniew boga.

w których żyliście niegdyś według doczesnego sposobu tego świata, według sposobu Władcy mocarstwa powietrza, to jest ducha, który działa teraz w synach buntu. (Efezjan 2:2, por. Efezjan 5:6; Kol. 3:6)

Gerd Ludemann wspaniale to podsumował:

Według I Tes. 4:13-17, drugie przyjście Jezusa nastąpi w najbliższej przyszłości; według 2 Tesaloniczan dzień Pański nie jest bliski, ponieważ najpierw musi nastąpić bunt i musi zostać objawiony człowiek bezprawia, “syn bezprawia, który sprzeciwia się i wywyższa przeciwko każdemu tak zwanemu bogu lub przedmiotowi kultu, tak że zajmuje miejsce w świątyni Boga, głosząc, że sam jest Bogiem (2 Tes. 2:3c-4, tłumaczenie własne Ludemanna). ³⁰ Gerd Lüdemann, Paul: The Founder of Christianity, (Prometheus Books, 2002), rozdz. 1.