Mesjańscy rebelianci cz.5 Pamięć o Machabeuszach, Herodianach i Synu Człowieczym

Torrents uważa, że wierzenia i wyobrażenia ludności żydowskiej poddanej rzymskiemu jarzmu inspirowane były wyczynami Machabeuszy, którzy wyzwolili Żydów spod greckiej dominacji. Marzenie Machabeuszy o niepodległości pozostawało stale żywe w wyobraźni ludowej. Machabeusze byli kapłanami i królami. ¹ Torrents, José Montserrat, Jesús, El Galileo Armad, edaf 2011, rozdz. 3 i 7.

1 Mch 3:19
Zwycięstwo bowiem w bitwie nie zależy od liczby wojska; prawdziwą siłą jest ta, która pochodzi z Nieba.

Cytat ten odzwierciedla oczekiwanie boskiej interwencji w przypadku każdej rewolty, którą wzniecili ci mesjańscy buntownicy. Mamy więc do czynienia z mentalnością, która czyniła z nich naładowaną broń.

Paula Fredriksen pisze, że Machabeusze

służyli jako wzór pobożności dla późniejszych pokoleń uciskanych przez potęgę Rzymu. Wielka nadzieja, w świetle sukcesu Machabeuszy, polegała na tym, że odbudowa Izraela może zostać rozpoczęta lub osiągnięta militarnie przez wojowników, których pobożność dorównywała ich waleczności – kombinacji cech, które charakteryzowały nie mniej niż pierwszego króla Izraela i Bożego mesjasza, Dawida. Dalej twierdzi, że ludzie, którzy przeżyli te wydarzenia, nie rozróżniali sfery politycznej i religijnej: ‘zbrojne powstanie było wyrazem religijnej nadziei.’ ² Fredriksen, Paula, From Jesus to Christ, The Origins of the New Testament Images of Jesus, 2nd Ed. (Yale, 2000), s.78-79.

N. T. Wright wyjaśnia, że Judasz Machabeusz, wbrew przeciwnościom losu, pokonał Seleucydów za pomocą wojny partyzanckiej, która w połączeniu z ich pobożnością ukazała, że polityka i religia są nierozerwalnie ze sobą połączone:

Judasz Machabeusz i jego towarzysze dokonali rzeczy nie do pomyślenia i zorganizowali długotrwałe powstanie, które nadwątliło i ostatecznie zniszczyło siły Seleucydów. Antioch IV porzucił kampanię przeciwko judejskim buntownikom….
Następnie, trzy lata po zbezczeszczeniu Świątyni (25 grudnia 164 r. p.n.e.), Judasz oczyścił ją i ponownie poświęcił. Dla uczczenia tego wydarzenia do żydowskiego kalendarza dodano nowe święto (Chanukę). Powstanie Machabeuszy stało się klasycznym i formacyjnym wydarzeniem, podobnie jak exodus i inne wielkie wydarzenia w historii Izraela. Potężnie wzmocniło podstawowy żydowski światopogląd, taki obecny wielu fragmentach, na przykład w Psalmie 2. ³Wright, N. T. and Bird, Michael F., The New Testament in Its World, An Introduction to the History, Literature and Theology of the First Christians, … Czytaj dalej

James D. G. Dunn zauważył:

termin ‘judaizm’ (Ioudaismos) po raz pierwszy pojawia się w literaturze w 2 Księdze Machabejskiej (2,21; 8,1; 14,38). Fragmenty te wyraźnie wskazują na pojawienie się samorozumienia wyznaczonego przez opór Machabeuszy wobec ucisku syryjskiego. Same terminy “hellenizm” (hellenismos – 2 Mch 4,13) i “przejmowanie obcych zwyczajów” (allophylismos – 2 Mch 4,13; 6,24) zostały najwyraźniej ukute jako przeciwstawienie “hellenizmu” (hellenismos – 2 Mch 4,13) i “przejmowanie obcych zwyczajów” (allophylismos – 2 Mch 4,24). Oznacza to, że dla autora 2 Księgi Machabejskiej “judaizm” był terminem podsumowującym tę tożsamość narodową i religijną, którą od początku cechował nieugięty nacisk na zachowanie charakterystycznych i definiujących ją praktyk Tory, takich jak obrzezanie i prawo żywnościowe (1 Mch 1,60-3; 2-46; 2 Mch 6). ⁴Dunn, James D. G., The Partings of the Ways, Between Christianity and Judaism and their significance for the character of Christianity, 2nd Ed. (SCM … Czytaj dalej.

Również Zwój Wojenny (1QM) z Qumran pokazuje, w jaki sposób religia i polityka, nawet w towarzystwie przemocy, zostały ze sobą nierozerwalnie splecione. Gmirkin uważa, że “Zwój Wojenny – mający charakter częściowo praktyczny, a częściowo eschatologiczny, powinien być rozumiany na tle napiętego tła historycznego kryzysów machabejskich”. Zwój ten opisuje ostateczną bitwę między Synami Światłości a Synami Ciemności. Zestawia się to z Ewangelią Jana:

Dopóki światłość macie, wierzcie w światłość, abyście byli synami światłości».  (Jan 12:36).

W Ewangeliach pozostały wskazówki prawdziwego kontekstu, tego pełnego udręki i buntów, o czym pisał Józef Flawiusz. Atmosferę tegoż kontekstu można było kroić nożem. Nie tylko bagatelizowana przez Ewangelie, ale nawet przez tłumaczenia, jedno z takich miejsc znajduje się w Ewangelii Mateusza 4:12, gdzie Jezus wycofuje się do Galilei jako bezpiecznej przystani. Jak pisze Bruce Chilton:

Wiele tłumaczeń rozmywa znaczenie ‘anakhoreo’ [ἀνεχώρησεν, anechōrēsen] w grece Mateusza, dając nam “wycofał się”. Dzieje się tak dlatego, że ignorują oni napięty kontekst polityczny, jaki egzekucja Jana przez Heroda Antypasa stworzyła dla wszystkich uczniów Jana. ⁵ Chilton, Bruce, Rabbi Jesus, An intimate biography, (Random House Inc.;Doubleday, 2008), rodz.4, fn 1. .

Paula Fredriksen przedstawia przegląd jednostek politycznych znajdujących się pod panowaniem rzymskim w czasach Jezusa:

…przez cały okres życia Jezusa Galilea była niezależnym terytorium żydowskim, rządzonym przez Heroda Antypasa, jednego z synów Heroda Wielkiego. Inny syn Heroda, Archelaus, rządził kiedyś Judeą. Panowanie obu synów rozpoczęło się dopiero po śmierci ich ojca, w 4 r. p.n.e. Jednak Archelaus okazał się nieudolny i August usunął go z tronu w 6 r. n.e. Po tym wydarzeniu Judea – i tylko Judea – znalazła się pod panowaniem rzymskich prowincji. Nad Galileą nie sprawował władzy żaden Rzymianin. Rzymski gubernator prowincji lub “prefekt”, wraz z trzema tysiącami żołnierzy – miejscowych pogan zatrudnionych przez Rzym – sprawował władzę tylko w Judei. ⁶ Fredriksen, Paula, When Christians Were Jews, The first generation, (Yale University Press, 2018), s.19.

Tak więc, aby przybliżyć nieco kontekst:
Po śmierci Heroda, trzej jego synowie podzielili królestwo. Rządy Archelausa w Judei (4 p.n.e.-6 n.e.) były bezwzględne i budzące strach. Tytułowano go “etnarchą” (władcą narodu) ….. po tym, jak zarówno Samarytanie jak i Żydzi apelowali do cesarza Augusta o jego usunięcie, co spełniło się w 6 r. n.e., gdy jego terytorium znalazło się pod jurysdykcją rzymskich gubernatorów. Antypas zachował władzę nad Galileą i kontrolował również Pereę, region na wschód od Jordanu (4 r. p.n.e.-39 r. n.e.). Ponieważ rządził “częścią” królestwa, oficjalnie nazywano go tetrarchą.

Antypas odbudował starożytną stolicę Galilei, Seforis, i uczynił z niej swoją bazą wypadową.

Później Antypas zbudował dla siebie nową stolicę na zachodnim brzegu Jeziora Galilejskiego, nazywając ją Tyberiada.
Filip rządził jako tetrarcha nad północnymi regionami królestwa (4 p.n.e.-ad 34): Gaulanitis, Auranitis, Batanea, Trachonitis, Paneas i Iturea. Tereny te były w większości hellenistyczne, a on nie miał większych trudności w ich zarządzaniu. Zbudował Cezareę Filipową (dla odróżnienia od Cezarei na wybrzeżu) jako swoją stolicę. ⁷Gary M. Burge, Lynn H. Cohick, and Gene L. Green, The New Testament in Antiquity: A Survey of the New Testament Within Its Cultural Context, … Czytaj dalej

W Mk 8:15 Jezus mówi swoim uczniom, aby uważali na Antypasa, a Łk 13:32 opisuje go jako “tego lisa”. Inną aluzją jest “odniesienie do ‘trzciny kołyszącej się na wietrze’’ w Mt 11,7 stanowiące być może ledwie zawoalowane odniesienie do samego Antypasa, który używał tego symbolu na bitych przez siebie monetach.” ⁸ Bermejo Rubio, Fernando, La invención de Jesús de Nazaret, (Siglo XXI de España Editores, S. A., 2018), rozdz. 6. .

W bardzo dobrej książce o historii politycznej Nowego Testamentu napisano, że Kafarnaum (rodzinne miasto Jezusa, Mk 2:1) “leżało również na granicy z terytorium Filipa, a więc było stacją podatkową dla handlu przemieszczającego się główną drogą”. Gdyby Jezus był kiedykolwiek ścigany przez Antypasa, mógłby “po prostu prześlizgnąć się przez granicę łodzią (Mk 6:45)”. ⁹Gary M. Burge, Lynn H. Cohick, and Gene L. Green, The New Testament in Antiquity: A Survey of the New Testament Within Its Cultural Context, … Czytaj dalej

Pierwotna wspólnota chrześcijańska …. była grupą przede wszystkim eschatologiczną, która oczekiwała natychmiastowego końca świata i powrotu Jezusa jako sędziego. ¹⁰Piñero, Antonio, ¿La verdadera historia de la Pasión de Jesús?, essay in La Verdadera Historia De La Pasión, Según la investigación y el … Czytaj dalej

To jest powód, dla którego tytuł Syn Człowieczy został ostatecznie zastosowany przez ewangelistów do Jezusa. W jaki sposób, wyjaśnię niżej:

Syn Człowieczy

Syn Człowieczy stał się w Ewangeliach synoptycznych stałym tytułem o konotacjach eschatologicznych. Pierwotnie termin ten oznaczał po prostu “istotę ludzką”, ale w Danielu 7 (por. 4Q246) przerodził się w postać eschatologiczną, która będzie sądziła ludzkość w dniach ostatecznych. Księga Henocha wyrosła na tej koncepcji.

….. ci, którzy stoją za przypowieściami Henocha [1 Hen 37-71] to Żydzi, którzy w kreatywny sposób interpretowali Syna Człowieczego w Księdze Daniela na 100 lat po jej napisaniu. Ci Żydzi wydają się być tymi, którzy jako jedyni rozwinęli koncepcję Syna Człowieczego, który przyjdzie w niedalekiej przyszłości, by służyć jako kosmiczny i eschatologiczny Sędzia. ¹¹Charlesworth, James H., “Did Jesus Know the traditions in the Parables of Enoch?”, w: Parables of Enoch: A Paradigm Shift (Jewish and Christian … Czytaj dalej.

Chrześcijanie wywodzili ten tytuł z księgi Daniela, znanej żydowskiej apokaliptycznej księgi utożsamiającej opór wobec prześladowaniom kultury żydowskiej przez Seleucydów. Jak omówiono powyżej, apokaliptyzm był zwykle łączony z planowaną akcją militarną, jak widać na przykładzie Zwoju Wojennego znad Morza Martwego. Ten apokaliptyczny odkupiciel, ukazywany przez Ewangelie, znajdował się pod wpływem tej księgi. Jak twierdził Ehrman późniejsi zwolennicy Jezusa zakładali, że Syn Człowieczy odnosił się do samego Jezusa, jednak wcześniejsze warstwy Ewangelii pokazują, że sam Jezus odnosił się do kosmicznego sędziego w dniach ostatecznych, przykład u Marka:

Kto się bowiem Mnie i słów moich zawstydzi przed tym pokoleniem wiarołomnym i grzesznym, tego Syn Człowieczy wstydzić się będzie, gdy przyjdzie w chwale Ojca swojego razem z aniołami świętymi».  (Mk 8:38)

Ehrman wykazał, że z racji tego, że jest to sprzeczne z ogólnymi odniesieniami ewangelicznymi, które pokazują, że tytuł ten odnosi się do Jezusa, daje to większe prawdopodobieństwo przynależności do bardziej oryginalnej tradycji Jezusa oczekującego przyjścia “Syna Człowieczego” ¹² Ehrman, Bart, Jesus, Apocalyptic Prophet of the new millennium, (Oxford, 1999), rozdz. 9.

W następnej części omówię kwestię, że wszystkie mesjańskie postacie dążące do żydowskiej wojny rzymskiej należały do jakiegoś rodzaju kultu Jozuego, widząc w nim jakieś rodzaj militarystycznego wzoru do naśladowania w walce z Rzymem. Syn Człowieczy przypominał angelomorficzną postać, która przyszła na pomoc Jozuemu w Joz 5. ( (Joz 5:13-4). Tytuł Syna Człowieczego dla boskiej istoty, która miała się pojawić jako kosmiczny sędzia na końcu czasów, pojawia się w literaturze żydowskiej przed czasami Jezusa (Daniel, Henoch) i po nich (Czwarta Księga Ezdrasza).

Myślę, że tradycja ‘Syna Człowieczego’ sięga Jezusa wierzącego, że jakiś kosmiczny sędzia pojawi się na końcu czasów, wielu Żydów w to wierzyło, co widać w żydowskiej literaturze.
To, co robi Marek, to przepracowanie tradycji “Syna Człowieczego”. Wstawiam cytat z książki Borga i Crossana – The Last Week str. 93, aby zademonstrować mój punkt:

Piotr wyznaje, że Jezus jest Mesjaszem, ale daleki od oklaskiwania go Jezus “surowo nakazał im, aby nikomu o nim nie mówili” (8:29-30). Takie nakazy milczenia w Ewangelii Marka zazwyczaj nie oznaczają: “Macie rację, ale zachowajcie to w tajemnicy”, ale raczej: “Macie rację, więc zamilczcie”. Innymi słowy: “Proszę, zamknijcie się!”. Piotr i inni mogli równie dobrze wyobrażać sobie Jezusa jako wojowniczego mesjasza, który uwolni Izrael od rzymskiego ucisku przy użyciu środków przemocy, i to właśnie do tego wyobrażenia chciał Jezus zniechęcić.
Ale zaraz po tym błędnym i wyciszonym nieporozumieniu o Jezusie jako Mesjaszu, przychodzi ta poprawna i otwarta zapowiedź Jezusa jako Syna Człowieczego: “Potem zaczął ich nauczać, że Syn Człowieczy musi przejść przez wielkie cierpienia i być odrzucony przez starszych, arcykapłanów i uczonych w Piśmie, i być zabity, a po trzech dniach zmartwychwstać. Wszystko to powiedział całkiem otwarcie” (8, 31-32a). Jezus nazywa siebie Synem Człowieczym ¹³.Borg, Marcus J. and Crossan, John Dominic, The Last Week: What the Gospels Really Teach about Jesus’s Final Days in Jerusalem (SPCK … Czytaj dalej.

Ogólne zmartwychwstanie cielesne (por. 1 Kor 15) stało się częścią apokaliptycznej eschatologii z powodu problemu męczeństwa podczas prześladowań Żydów przez Seleucydów w 160 roku przed Chrystusem. Gdzie była sprawiedliwość Boża dla tych straconych ciał męczenników? Daniel 12:2-3 wyjaśnia ogólne zmartwychwstanie umarłych na końcu czasów. W 2 Księdze Machabejskiej 7 “matka i jej siedmiu synów odmawiają zaparcia się Boga i nieposłuszeństwa Torze, nawet gdy są torturowani na śmierć. Ostatnie słowa drugiego i trzeciego z synów matki podkreślają, że ich torturowane ciała zostaną im zwrócone przez przyszłą sprawiedliwość Bożą.” ¹⁴ Fredriksen, Paula, Paul, The Pagans Apostle, (Yale, 2017), p.27.

Wraz z “rozkwitem pism apokaliptycznych: Daniela, Zwojów znad Morza Martwego, różnych pseudepigrafów, produkcja takich tekstów i misje różnych charyzmatycznych postaci, które nie pozostawiły po sobie żadnych pism – Jana Chrzciciela, Jezusa z Nazaretu, Teudasa, Egipcjanina i tych, których Flawiusz nazywa zbiorczo “prorokami znaków” – trwała w czasie, gdy Izrael był uwikłany w wyboiste przejście Rzymu od republiki do imperium, w czasach niepewności rzymskiej hegemonii (zwłaszcza po rządach Heroda, 37-4 r. p.n.e.), a ostatecznie dwóch wyniszczających wojnach przeciwko Rzymowi (68-73 n.e. i 132-35 n.e., powstanie Bar Kochby). ¹⁵ Fredriksen, Paula, Paul, The Pagans Apostle, (Yale, 2017), s.27.

Hazon Gabriel lub wizja Gabriela jest inskrypcją na kamieniu odkrytym w 2000 roku (znanym również jako kamień mesjański). Uważa się, że został stworzony przez zwolenników mesjańskiego przywódcy, grupę ludzi, którzy podążali za nim, a on został zabity podczas swojej wojny przeciwko Rzymianom. Israel Knohl ¹⁶ Knohl, Israel, The Messiah before Jesus, (University California Press, 2000). uważa, że mesjaszem tym był Szymon z Perei (Dawne Dzieje 17.10.6), który zmarł cztery lata przed narodzeniem Jezusa. Ten ruch również próbował przetrwać po śmierci swojego mesjasza. Jest to jedyna literatura, jaka pozostała po tym konkretnym ruchu mesjańskim, więc jesteśmy rozpieszczani ilością literatury jaka pozostała po ruchach Jezusowych, listach, Ewangeliach i apokaliptycznym dziele Jana z Patmos.