https://vridar.org/2011/03/12/ascension-of-isaiah-as-a-mystic-visionary-salvation-myth/
Wniebowstąpienie Izajasza opisuje wizję, w której Izajasz
– jest unoszony na firmamencie ponad ziemię
– a następnie przez siedem niebios, aż zobaczy Wielką Chwałę na swoim tronie,
– i stamtąd widzi Umiłowanego Boga zstępującego przez te niebiosa.
– który zostanie ukrzyżowany przez szatana,
– i spadającego dalej w dół do Szeolu, zanim- powróci w chwale na swoje dawne miejsce w najwyższym niebie,
– uratowawszy dusze sprawiedliwych w tym procesie.
Ta wizja, czy też wznoszenie się, należy do rozdziałów od 6 do 11 dłuższego tekstu; pierwsze pięć rozdziałów jest czasem określane jako Męczeństwo Izajasza i powszechnie uważa się, że istniały one niezależnie przed różnymi późniejszymi chrześcijańskimi lub “protochrześcijańskimi” dodatkami.
Earl Doherty nadał temu tekstowi o Wniebowstąpieniu (rozdziały od 6 do 11) pewne znaczenie, argumentując, że wczesne chrześcijaństwo (lub nawet “protochrześcijaństwo”) rozpoczęło się od idei Chrystusa jako istoty całkowicie niebiańskiej, a idea, że żył on na ziemi jako człowiek, była późniejszym rozwinięciem tego mitu. Bez względu na to, czy przyjmiemy argumenty Doherty’ego, czy nie, tekst ten jest mimo wszystko interesujący jako wskaźnik idei wczesnych chrześcijan i ich żydowskiego świata myśli. Idea wizjonerskiego przejścia przez niebiosa, by ujrzeć chwałę Boga, a przez to zostać przemienionym i otrzymać łaskę zbawienia, była, jak wykazałem w ostatnich postach, znana wśród pewnych grup żydowskich i chrześcijańskich w czasie (i po obu stronach) pierwszego i drugiego wieku. Porównuję szczegóły tej wizji z innymi w tym poście.
Jak wiarygodny jest tekst?
W poprzednich postach przyjrzałem się temu, co wielu badaczy napisało na temat dat powstania niektórych części składowych tego tekstu, oraz zarysowałem w przybliżeniu różne manuskrypty, za pomocą których tekst ten do nas dotarł.
Kompletny tekst Męczeństwa i Wniebowstąpienia Izajasza, rozdziały od 1 do 11, z oczywistymi fragmentami chrześcijańskimi, pochodzi z tekstu etiopskiego. Pewne osobliwości w tekście doprowadziły niektórych badaczy do przekonania, że oryginał był w języku hebrajskim.
Podaję tu jeszcze jeden uproszczony przegląd linii rękopisów etiopskich, łacińskich i słowiańskich, które są nam dostępne w celach porównawczych. Istnieją również łacińskie i słowiańskie teksty umieszczone obok tego etiopskiego tekstu w pracy R. H. Charlesa z 1900 r. i dostępne online tutaj.
Manuskrypty etiopskie datowane są na XV wiek a najpóźniej na XVIII wiek. Ponieważ chrześcijaństwo dotarło do Etiopii (Abisynii) w IV wieku, możemy więc wnioskować, że manuskrypt etiopski jako nośnik “kompletnego” Wniebowstąpienia Izajasza pochodzi z tego okresu.
Tekst słowiański został przetłumaczony na inny łaciński manuskrypt. To łacińskie tłumaczenie rosyjskiego manuskryptu tekstu słowiańskiego jest obecnie uważane za “niewystarczająco precyzyjne”. (s. 145 wstępu i przekładu samego Knibba w The Old Testament Pseudepigrapha). Knibb dodaje komentarze w swoim przekładzie, w których ten konkretny łaciński przekład nie zgadza się ze swoim słowiańskim źródłem.
Tłumaczenie łacińskie “zostało po raz pierwszy opublikowane przez A. de Fantisa w 1522 roku na podstawie rękopisu, którego miejsce pobytu jest obecnie nieznane.” (str. 145) Kiedyś twierdzono, że nawet ono było oparte na innym słowiańskim tekście źródłowym, ale dziś raczej powszechnie przyjmuje się, że zarówno wersja łacińska, jak i słowiańska (również przetłumaczona na łacinę) są oparte na wcześniejszym tekście greckim. Podnoszono również możliwość wpływu doktryn katarów i Bogomiłów, choć nie jest to już powszechnie akceptowane.
To wystarczy, aby dać pewne wyobrażenie o tym, jak bardzo nasz obecny tekst jest oddalony od swojego pierwotnego wydania.
Knibb cytuje dwóch badaczy (F. C. Burkitt i V. Burch), którzy jako jedyni utrzymywali, że Wniebowstąpienie jest jednolitym tekstem. Odrzucając ich argumenty, Knibb czyni jednak następującą uwagę:
Dyskusja Burkitta ma jednak pewne znaczenie o tyle, że służy jako ostrzeżenie przed trudnościami przy odzyskaniu tekstu oryginalnego Męczeństwa [rozdziały 1-5]. Nie można po prostu założyć, że to, co nam pozostało po usunięciu elementów chrześcijańskich we Wniebowstąpieniu i oczywistych dodatków redakcyjnych, jest żydowskim Męczeństwem Izajasza; należy pamiętać o możliwości chrześcijańskiej przeróbki tego, co wydaje się być materiałem żydowskim.(s. 148)
Wyraźnie mamy do czynienia z tekstem, który nie daje gwarancji całkowicie wiernego oddania jego oryginalnych partii. Widzimy jak jeden z naszych łacińskich przekładów nie oddaje dokładnie znaczenia tekstu słowiańskiego, tam gdzie jest on dla nas dostępny. Nie mamy oczywiście możliwości dowiedzieć się, na ile ów tekst słowiański zachował znaczenie swojego (greckiego?) źródła, natomiast źródło drugiego łacińskiego przekładu zostało całkowicie utracone. Tego rodzaju niepewności nękają prawdopodobnie większość tekstów rękopiśmiennych, ale w tym przypadku wydają się być bardziej dotkliwe, ponieważ mamy do czynienia z przekazem wielojęzycznym, dokonywanym przez instytucje, które nie byłyby przychylnie nastawione do idei skrupulatnie wiernego tłumaczenia, jak możemy to zauważyć na podstawie oczywistych (bardziej ortodoksyjnych) chrześcijańskich wstawek dokonanych po drodze.
Porównanie mistycznej wizji Izajasza
Podobnie jak w innych omawianych tu ostatnio tekstach wizji (w tym, jak można sądzić, w wizji, którą Paweł relacjonuje Koryntianom), również Izajasz zostaje przemieniony przez swoją wizję. Ta przemiana w jednego z aniołów jest dokonuje się przez przyobleczenie Izajasza w specjalne szaty w siódmym niebie.
Rzekł mi: «Posłuchaj więc jeszcze i tego od twego towarzysza. Gdy z obcego ciała za sprawą anioła Ducha wstąpisz tutaj, wtedy otrzymasz szatę, którą zobaczysz, a także zobaczysz inne szaty odłożone i policzone;
Staniesz się wtedy równy aniołom, którzy są w siódmym niebie». (8:14-15)
Podobnie jak w innych tekstach wizji wstępowania do niebios Izajasz napotyka tego, który mu się sprzeciwia. Izajasz staje więc w obliczu zwyczajowego niebezpieczeństwa w momencie wejścia do najwyższego kręgu nieba. Przemawia jednak wyższa władza i pozwala mu iść naprzód.
Zabrał mnie w powietrze siódmego nieba i znowu usłyszałem głos mówiący: «Aż dotąd ma wstąpić ten, który zasiada wśród obcych?» Zląkłem się i zadrżałem.
Rzekł mi, a ja drżałem: «Stąd oto wyszedł drugi głos posłany i mówi: Jest pozwolenie, aby wstąpił tu święty Izajasz, gdyż tutaj jest jego szata’»
Zapytałem anioła, który był ze mną i rzekłem: «Kim jest ten, który mi zabronił i kim jest ten, który się zgodził, abym wszedł?»
Odrzekł mi: «Ten, kto ci zabronił, to ów, który jest odpowiedzialny za chwałę szóstego nieba.
Ten natomiast, który się zgodził, to twój Pan, Bóg, Chrystus Pan, który ma się na świecie nazywać Isus; imienia zaś jego nie możesz usłyszeć [do czasu], dopóki z tego ciała twego nie wstąpisz [do nieba]. (9:1-5)
Ujrzałem Wielką Chwałę, gdy otwarły się oczy mojego ducha, a ja nie mogłem wtedy widzieć, ani anioł, który był ze mną i wszyscy aniołowie, których widziałem, jak oddawali pokłon mojemu Panu,
A tylko ujrzałem sprawiedliwych z wielką mocą oglądających chwałę tego [Pana].
Zbliżył się do mnie mój Pan i anioł Ducha i powiedział mi: «Zobacz, że zostało ci dane widzieć Boga, a ze względu na ciebie aniołowi, który jest z tobą, została dana ta moc’’.
Ujrzałem jak mój Pan oddał pokłon i [również] anioł Ducha, obaj razem wielbili Boga.
Wtedy wszyscy sprawiedliwi zbliżyli się i oddali pokłon,
Wszyscy sprawiedliwi i aniołowie zbliżyli się i oddali pokłon, a wszyscy aniołowie uwielbiali. (9:37-42)
Izajasz jest teraz ubrany w swoją niebiańską szatę. Na końcu wizji powiedziano mu, aby powrócił do swojej własnej szaty, będącej symbolem jego cielesnego ciała. Słowa wizji, podobnie jak u Pawła i innych, nie mogły zostać wypowiedziane do innych ludzi lub były im zakazane.
Który mi powiedział: „Izajaszu, synu Amosa, uwalniam cię, bo zaprawdę są to wielkie sprawy, gdyż oglądałeś to, czego nie oglądał [żaden] syn ciała.
Wracaj do swojej szaty, aż spełnią się twoje dni i wtedy przybędziesz tutaj”.
Te rzeczy ujrzałem i powiedziałem wszystkim, którzy stali przed nim, i chwalili. I powiedziałem do Ezekiasza króla i powiedział: „. Wypowiedziałem te rzeczy”
A takżę koniec tego świata,
I te wszystkie wizje zostaną przyniesione w czasie ostatnich pokoleń.
Izajasz przysiągł mu że nie powie tego ludowi Izraela, i że nie pozwoli nikomu te słowa skopiować. (11:34-39)
Interpolacje chrześcijańskie
Podczas gdy Knibb tłumaczy z tekstów etiopskich, łacińskich i słowiańskich (poprzez inny przekład łaciński), to w przypisach zaznacza miejsca, gdzie “oryginalne” słowiańskie zwroty nie wspierają jego łacińskiego tłumaczenia. Takie fragmenty są ogólnie uważane za interpolacje tekstu. Jedną z takich interpolacji podkreśliłem i wyróżniłem kursywą:
Anioł, który mnie prowadził, poznał, co myślałem i rzekł: «Jeśli z powodu tych świateł ucieszyłeś się, to jakże bardziej [ucieszysz się] w siódmym niebie, gdy ujrzysz światła tam, gdzie jest Pan i jego Umiłowany, skąd zostałem posłany; on ma być nazwany na świecie Synem. Nie został objawiony ten, który ma być w świecie zmierzającym do zguby, [ani] także szaty, trony i korony odłożone dla sprawiedliwych, dla tych, którzy uwierzą w tego Pana, tego, który zstąpi w waszej postaci; zaprawdę tamtejsza światłość jest wielka i cudowna. (8:25-26 – ostatnia linijka “dla tych. … w Twojej postaci” znajduje się tylko w tekście etiopskim, nie ma go ani w manuskryptach łacińskich, ani słowiańskich).
Najbardziej godną uwagi interpolacją, której ponownie brakuje w wersji słowiańskiej, jest cały fragment 11:2-22, który opowiada o narodzinach Jezusa. Narracja ta nie wydaje się opierać na Ewangelii Mateusza czy Łukasza, ale pokrywa się z pochodzącą z drugiego wieku Protoewangelią Jakuba.
- 1. Dziewica Maryja była z rodu Dawida,
- 2. a stary Józef, cieśla, również z rodu Dawida, który miał już dzieci, został wybrany przez losowanie, aby się z nią ożenić;
- 3. Józef dowiedział się, że jest w ciąży, ale anioł Ducha Świętego powstrzymał go od rozwodu z nią;
- 4. po dwóch miesiącach dziecko nagle pojawiło się przed Maryją, a jej brzuch znów był normalnej wielkości;
- 5. W Betlejem krążyły plotki, nikt nie wiedział, skąd pochodzi dziecko;
- 6. Józef i Maryja zabrali Jezusa ze sobą, aby zamieszkał w Nazarecie;
- 7. gdy Jezus dorósł, czynił różnego rodzaju cuda w całym Izraelu i Jerozolimie;
- 8. przeciwnik podburzył synów Izraela, którzy wydali go w ręce króla, który go ukrzyżował.
- – zstąpił do anioła w Szeolu
- – w Jerozolimie Izajasz widzi go ukrzyżowanego na drzewie.
- – i jak powstał po trzech dniach i pozostał tam przez wiele dni.
- – i rozesłał dwunastu uczniów, i wstąpił na górę.
Podobnie jak w przypadku Ewangelii Łukasza, również tutaj istnieje zainteresowanie czczeniem Maryi i jej dziewictwa. Tutaj powodem przeniesienia się z Betlejem do Nazaretu wydaje się być chęć ucieczki przed krążącymi pogłoskami o przedwczesnych narodzinach Jezusa. Jak czytamy w pismach Justyna Męczennika, mówi się, że Jezus czynił cuda w całym Izraelu, a tutaj wyróżniona jest Jerozolima. Stoi to oczywiście w sprzeczności z Ewangeliami synoptycznymi.
Podobnie jak u Justyna i w Ewangelii Piotra, odpowiedzialnym za ukrzyżowanie jest najwyraźniej “król” (Knibb mówi, że słowo to jest tu zwykle tłumaczone jako “król”), sugerując Heroda, króla żydowskiego.
Zwróćcie też uwagę na pomieszanie kolejności ostatnich wydarzeń. Wygląda na to, że jakiś intruz miał pewne trudności z tym, co już znajdowało się w tekście. Co to mogło być, tego nie wiemy.
Inny zestaw interpolacji (czarny, pogrubiony i kursywą) i konfliktów manuskryptów (pogrubienie i kursywa) znajduje się w następującym fragmencie:
(12) Powiedział mi: «Koron i tronów chwały nie otrzymują jeszcze, ale widzą i wiedzą, jakie są ich trony i jakie korony, [do czasu] aż zstąpi Umiłowany w postaci, którą zobaczysz, gdy będzie zstępował.
(13) Zstąpi więc w ostatnich dniach Pan, który ma się nazywać Chrystus po [swoim] zejściu, będzie w waszej postaci, będą uważać, że jest ciałem i człowiekiem.
(14) Bóg tego świata rozpanoszy się przez ręce swego syna; położą na nim swoje ręce, ukrzyżują go na drzewie, nie wiedząc, kim jest.
(15) Również, jak sam zobaczysz swoje zstąpienie także ukryje przed niebiosami, aby się nie ujawniło, kim jest.
(16) Gdy ogołoci anioła śmierci, wstanie trzeciego dnia i będzie przebywał na tym świecie pięćset czterdzieści pięć dni.(9:12-16)
ająCharles, Sparks i Knibb wyjaśniają, że wersety 12 i 13 są kłopotliwe. Fragmenty w wersetach 12 i 13 są “uszkodzone” albo “uszkodzone i wadliwe” (Charles, str. 120, który odwraca kolejność wersetów z Knibbem); manuskrypty etiopskie, łacińskie i słowiańskie wszystkie “różnią się znacznie” i wszystkie są “kłopotliwe” (Sparks, str. 779); i wersety 12 i 13 są “uszkodzone” w łacinie i słowiańskim (Knibb, str. 170).
Zwrot “upodobnić się do ciebie w postaci” nie występuje w jednym etiopskim manuskrypcie (B), gdzie zamiast niego użyto zwrotu “jak zobaczysz” (Sparks, s. 779). Zwrot ten występuje ponownie w wersecie 15, wskazując, że jest to część specjalnego objawienia danego Izajaszowi, tak że Izajasz dostąpił przywileju zrozumienia i “zobaczenia” tego, czego nawet aniołowie z różnych niebios nie są w stanie zrozumieć.
Ziemski przystanek?
W powyższym fragmencie “bóg tego świata” prowadzi innych do powieszenia Pana na drzewie, aby Go zabić, nie wiedząc w ogóle kim On jest. (Porównaj kanoniczną narrację Ewangelii, gdzie demony i szatan od początku wiedzą, kim jest Jezus, i to jest powód, dla którego chcą Jego śmierci).
Zstąpienie Pana jest ukryte przed aniołami niebios i firmamentu między ziemią a niebem. To jest ten firmament, gdzie dowiadujemy się, że aniołowie są zajęci walką między sobą.
Wstąpiliśmy, ja i on, na firmament i tam ujrzałem Sammaela i jego potęgi; była tam wielka bitwa i aniołowie szatana, a jeden zazdrościł drugiemu.
Jak na górze, tak i na ziemi, gdyż podobieństwo tego, co na firmamencie jest tu na ziemi.
Powiedziałem do anioła: «Czym jest ta zazdrość?
Odpowiedział mi: «Tak jest odkąd trwa ten świat aż dotąd, a ta walka [trwać będzie], aż przyjdzie ten, którego masz zobaczyć, i dokona zniszczenia. (7:9-12)
Ten Pan został zesłany, aby zniszczyć złe moce znajdujące się pod siódmym niebem i aby uratować sprawiedliwych zmarłych, takich jak Abel i Henoch, przyprowadzając ich ze sobą, aby otrzymali swoje trony i korony w siódmym niebie. (W poniższym fragmencie odniesienia do “Chrystusa” i “Jezusa” są interpolacjami, jak uważa Knibb).
(7) Usłyszałem głos Najwyższego, Ojca mojego Pana, jak mówił do mojego Pana Chrystusa, który ma się nazywać Isus:
(8) «Wyjdź i zejdź przez wszystkie niebiosa, a zejdziesz przez firmament i ten świat, zejdziesz aż do anioła, który jest w Szeolu, lecz nie pójdziesz aż do Haguelu.
(9) Przemienisz się na obraz wszystkich, którzy są w pięciu niebiosach,
(10) Na obraz aniołów firmamentu przemienisz się przezornie, a także [na obraz] aniołów, którzy są w Szeolu.
(11) Żaden z aniołów tego świata niech nie wie, że ty jesteś ze mną Panem siedmiu niebios i ich aniołów,
(12) Niech nie widzą, że ty jesteś ze mną, kiedy zawołam cię głosem niebios, ich aniołów i ich świateł, kiedy cię wywyższę do szóstego nieba, abyś sądził i niszczył przywódców, aniołów i bogów tego świata, świata, który przez nich jest rządzony,
(13) Gdyż wyparli się mnie i rzekli: ,My tylko, a poza nami nikt’.
(14) Potem od bogów śmierci wstąpisz do swego miejsca nie przemieniając się w każdym niebie, ale wstąpisz w chwale i będziesz zasiadał po mojej prawicy.
(15) Wówczas oddadzą ci pokłon władcy i potęgi tego świata’’. (10:7-15)
Mamy tu do czynienia z “tajemnicą mesjańską”, ale nie jest to ten pokroju tego zawartego w Ewangelii Marka. W ewangeliach kanonicznych to ludzie nie rozpoznali Chrystusa. Tutaj są to moce duchowe w różnych niebiosach, na firmamencie pod niebiosami i w miejscu umarłych, czyli w Szeolu.
Czy można się zastanowić nad tym, czy sama kanoniczna narracja ewangeliczna pierwotnie czerpała z takiego zarysu fabuły, jaki tu znajdujemy, i przeniosła go na ziemską scenerię? (Jestem świadomy wszystkich elementów, które muszą upaść, aby można było się nad tym poważnie zastanowić).
O ile widzę w tym tekście, cały zakres działania zstąpienia Pana znajduje się w sferze duchowej. Wizja Izajasza dotyczy świata niebiańskich mocy i podboju tych, które prowadzą ludzkość do walki i śmierci. Chociaż nie zgadzałem się z niektórymi konkretnymi argumentami Earla Doherty’ego, myślę, że ma on rację, gdy odwołuje się do Wniebowstąpienia Izajasza jako pozakanonicznego dowodu wczesnochrześcijańskiego przekonania o zbawczym akcie Pana (zstąpienie, śmierć, podbój, ponowne zstąpienie), który miał miejsce w nieziemskim otoczeniu.
Wersety o ostatecznym zwycięstwie nie są niepodobne do pewnych idei Nowego Testamentu. Listy Nowego Testamentu przedstawiają ten sam scenariusz jako zastosowany w celu zbawienia chrześcijan, a nie do takich postaci jak Abel i Henoch.
Kolosan 2:15
Po rozbrojeniu Zwierzchności i Władz, jawnie wystawił [je] na widowisko, powiódłszy je dzięki Niemu w triumfie.
Efezjan 1:18-21
18 [Niech da] wam światłe oczy serca tak, byście wiedzieli, czym jest nadzieja waszego powołania, czym bogactwo chwały Jego dziedzictwa wśród świętych 19 i czym przemożny ogrom Jego mocy względem nas wierzących – na podstawie działania Jego potęgi i siły. 20 Wykazał On je,
gdy wskrzesił Go z martwych
i posadził po swojej prawicy na wyżynach niebieskich,
21 ponad wszelką Zwierzchnością i Władzą, i Mocą, i Panowaniem,
i ponad wszelkim innym imieniem wzywanym
nie tylko w tym wieku, ale i w przyszłym.
W Liście do Filipian 2:6-11 mamy dodany temat samego imienia Jezusa, które jest nieznane jako imię Zbawiciela, dopóki nie zostanie obdarzone i ujawnione w momencie duchowego zwycięstwa i ukoronowania. (Podobnie w całym Wniebowstąpieniu Izajasza pojawiają się sugestie, że imię Pana nie powinno być znane aż do właściwego czasu, ale nie jestem pewien, ile z nich uważa się za interpolacje).
Fragment z Filipian nie jest taki sam, jak ten, który widzimy we Wniebowstąpieniu. Tutaj Jezus przybiera wygląd nie aniołów w różnych warstwach nieba, ale człowieka. Ale jest to ten sam motyw. Jezus jawi się tylko jako człowiek, tak jak jawił się jako aniołowie o mniejszej chwale we Wniebowstąpieniu.
6 On, istniejąc w postaci Bożej,
nie skorzystał ze sposobności,
aby na równi być z Bogiem,
7 lecz ogołocił samego siebie,
przyjąwszy postać sługi,
stawszy się podobnym do ludzi.
A w zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka,
8 uniżył samego siebie,
stawszy się posłusznym aż do śmierci –
i to śmierci krzyżowej.
9 Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył
i darował Mu imię
ponad wszelkie imię,
10 aby na imię Jezusa
zgięło się każde kolano
istot niebieskich i ziemskich i podziemnych.
11 I aby wszelki język wyznał,
że Jezus Chrystus jest PANEM –
ku chwale Boga Ojca.
