Wniebowstąpienie Izajasza, cz.1, Wprowadzenie

Wniebowstąpienie Izajasza to judeochrześcijański pseudoepigraf opisujący męczeństwo i niebiańską podróż Izajasza przez liczne poziomy niebios. Zawiera również własną wizję końca świata i powrotu Jezusa.

Tekst został skomponowany w latach 75-175 i zachował się jedynie w wersji etiopskiej. Taki szeroki zakres datowania bierze się stąd, że sam tekst nie daje przesłanek pozwalających na jego konkretne umiejscowienie w czasie. ¹ Hurtado, Larry, Lord Jesus Christ: Devotion to Jesus in Earliest Christianity. Eerdmans, 2005, 595-602, s.588 Wniebowstąpienie Izajasza składa się z 11 rozdziałów i 3 głównych części. Badacze w większości uważają, że zostały napisane w różnych czasach przez różnych autorów i dopiero w późniejszym czasie skompilowane. ²M. A. Knibb – “Martyrdom and Ascension of Isaiah (Second Century B.C. – Fourth Century A.D. )” in The Old Testament … Czytaj dalej Najstarsze części wydają się mieć żydowskie pochodzenie i w późniejszym czasie zostały przerobione przez chrześcijańskiego/chrześcijańskich redaktora/redaktorów.

Treść 

Męczeństwo Izajasza (rozdz.1-5)
1;1-13 W 26 roku panowania Ezechiasza, Izajasz odwiedza go i prorokuje, że jego syn, Manasses, zwróci się ku czci szatana.
2;1-6 Manasses zostaje królem i sprowadza Izraela na manowce kultu demonów i deprawacji.
2;7-16 Izajasz i kilku innych proroków skazują się na samowygnanie. Manasses morduje Micheasza.
3;1-13a Fałszywy prorok Belchira wzrasta w siłę i fałszywie oskarża Izajasza o zdradę.

3;13b-4;22 Testament Ezechiasza
3;13b-20 Krótka relacja z życia Jezusa.
3;21-4;13 Proroctwo o wydarzeniach poprzedzających powtórne przyjście.
4;14-22 Drugie Przyjście.
5;1-16 Izajasz zostaje aresztowany i stracony (przecięty na pół wzdłuż drewnianą piłą).

Wizja Izajasza (rozdz.6-11)
6;1-17 Izajasz udaje się do Ezechiasza i prorokuje w obecności dużej liczby proroków.
7;1-12 Izajasz rozpoczyna swoje proroctwo. Mówi, że anioł zstąpił, aby podnieść go do siódmego nieba.
7;13-8;28 Izajasz przechodzi przez pierwsze sześć niebios, obserwując aniołów chwalących Boga i Umiłowanego.
9;1-10;16 Izajasz dociera do siódmego nieba i tam znajduje sprawiedliwych Starego Testamentu, ich trony i jasne szaty, wraz z tymi, którzy są dla niego przygotowane. Widzi też księgę, w której zapisane jest wszystko, co dzieje się na ziemi, a na koniec obserwuje anioła Ducha Świętego i Chrystusa chwalącego Boga. Następnie Chrystus przygotowuje się do zejścia na ziemię.
10;17-31 Chrystus zstępuje na Ziemię, przechodząc przez sześć niebios i przebierając się za anioła każdego nieba, aby nie zostać rozpoznanym.
11;1-17 Maria zachodzi w ciążę i po interwencji anioła Ducha Świętego Józef postanawia jej nie wyrzucać. Ona rodzi Jezusa, ale pozostaje dziewicą; oboje rodzice, patrząc na niemowlę, zdają sobie sprawę z jego boskiej natury, ale anioł Ducha zabrania im rozpowszechniania tej wiedzy.
11;18-22 Krótkie wzmianki o cudach Jezusa, jego egzekucji, zmartwychwstaniu, wysłaniu apostołów, by nauczali i wniebowstąpieniu.
11;23-33 Jezus wstępuje do siódmego nieba, przechodząc przez sześć pozostałych, a wszyscy aniołowie zastanawiają się, dlaczego nie widzieli go w drodze na dół. Osiągając siódme niebo siada obok Boga po prawej stronie.
11;34-43 Izajasz sprawia, że wszyscy przysięgają, że nie zapiszą jego proroctwa, ani nigdy go nie ujawnią.

Demonologia

We “Wniebowstąpieniu” mamy do czynienia z bardzo ciekawą demonologią. Tekst przedstawia kilka nazw demonicznych bytów, choć momentami nie jest jasne, czy mówi o wielu istotach, czy też używa różnych nazw dla tej samej istoty.

Beliar znany również jako Belial
Jest to główny demon we “Wniebowstąpieniu” (to jemu Manasses zaczyna oddawać cześć). Przedstawiany jest jako demon bezprawia i jako władca świata ziemskiego. Jest on również określany jako “Matanbuchus” i wydaje się żyć w atmosferze jako duch powietrza (powszechny pogląd na temat demonów).

Szatan
Pojawia się rzadziej we “Wniebowstąpieniu” i wydaje się mieć wpływ na Manassesa (Izajasz mówi, że jego zepsucie przez Szatana jest nieuniknione). Nie jest jasne, czy ma on być tą samą istotą, co Beliar, choć nie wydaje się, aby tak było. W tekście jest on również określany jako “Sammael” i “Malchira” (słowo charakterystyczne dla “Wniebowstąpienia” o nieznanej etymologii). Słowo “szatan” pojawia się również w liczbie mnogiej jako synonim “demona”.

We “Wniebowstąpieniu” znajdujemy również słowo “Aguaron” jako synonim Abaddonu i Gehenny, oznaczające miejsce, gdzie trafiają zgubione dusze. Jest to ważny punkt, ponieważ w 10,8 mamy kontrast w stosunku do tradycyjnej doktryny chrześcijańskiej: zazwyczaj Jezus jest przedstawiany jako zstępujący do Hadesu, aby szerzyć swoje nauki wśród zmarłych.

Tutaj zostaje on posłany do Szeolu (żydowskiego Hadesu), ale nie do Aguaronu. Mamy więc rozróżnienie między zwykłymi zmarłymi a przeklętymi zmarłymi, którzy rezydują w tym protochrześcijańskim piekle. ³ https://onthewaytoithaca.wordpress.com/2012/08/08/biblical-apocrypha-the-ascension-of-isaiah/

Panowanie Manassesa (2;1-6)

Ta część przedstawia krótką relację z działań Manassesa podczas jego panowania, w czasie którego anulował wszystkie dekrety swojego ojca i przywrócił w Izraelu kult Baala (panował przez 55 lat). Podstawę dla tej relacji można znaleźć w Biblii, w 2 Księdze Królewskiej, rozdz. 21. Tekst ten uzupełnia ją o fałszywego proroka Belchira, który kłamliwie oskarża Izajasza i proponuje Manassesowi, by go zgładzić, przepiłowując na pół (tradycja ta zachowała się także w Talmudzie). ⁴ Ibidem

Drugie przyjście (3;20-4,22)

Bardzo interesująca jest apokaliptyczna wizja, którą dodał pierwszy autor chrześcijański, znana jako “Testament Ezechiasza“, zwłaszcza że wydaje się, iż powstała w tym samym okresie, co Apokalipsa Jana. Jest oczywiste, że oba teksty noszą podobne motywy. Wydarzenia apokalipsy we “Wniebowstąpieniu” rozgrywają się w następującej kolejności:

– Będzie wielkie zamieszanie i wielu pasterzy, którzy z powodu swojej arogancji i chciwości poprowadzą swoją trzodę na zatracenie. Będzie bardzo mało świętych mężów i proroków.
– Beliar przybierze postać człowieka, króla bezprawia, który zabije jednego z 12 Apostołów, będzie czynił cuda, ogłosi się bogiem i będzie panował przez 3 i pół roku.
– Po tym okresie Jezus przyjdzie, aby pokonać Beliara, uhonorować tych, którzy mu się sprzeciwiali i ukarać tych, którzy oddawali mu cześć.
– Wtedy nastąpią wydarzenia z Wizji Babilonu, opisane w Biblii przez Izajasza (Izajasz rozdz. 13, który przepowiada zniszczenie Babilonu).

Charles wierzy, że król, w którego przemienia się Beliar (król bezprawia, który zamordował apostoła, zabił swoją matkę i ogłosił się bogiem) to nikt inny jak Neron. Neron był tak niesławny, że po jego śmierci pojawiły się pogłoski, że wciąż żyje i powróci, aby odzyskać swój tron. W połączeniu z jego prześladowaniami, trudno się dziwić, że chrześcijanie zaczęli uważać go za demona. Więcej o tej legendzie Nerona i jej mieszaniu się z mitami o Antychryście i Beliarze można przeczytać w książce Charlesa (str. li-lxxiii). ⁵ Ibidem

Siedem niebios (7;13-10;16)

Jest oczywiste, że żydowska doktryna o siedmiu niebiosach ma wielkie znaczenie dla tego tekstu. Niebiosa są opisane w tekście w następujący sposób:

1.7;13-17 Jeden tron, świetliści aniołowie po lewej i jaśniejsi po prawej stronie, chwalący Boga przebywającego w siódmym niebie.
2.7;18-23 Podobnie jak w 1. niebie, ale aniołowie są jaśniejsi niż w 1. niebie (motyw ten powtarza się w pozostałych niebiosach).
3.7;24-27 Podobne do II nieba, ale tutaj nikt nie mówi o rzeczach ziemskich.
4.7;28-31 Podobnie jak w 3 niebie.
5.7;32-37 Podobne do czwartego nieba. Pierwsze pięć niebios komunikuje się z szóstym i siódmym niebem tylko częściowo.
6.8;1-28 Nie ma tu tronu, a wszyscy aniołowie (z lewej i prawej strony) są równi w chwale i wychwalaniu, i są bezpośrednio kontrolowani przez siódme niebo. Aniołowie tutaj również nazywają osoby Trójcy Świętej po imieniu.
9-10;16 Siódme niebo jest mieszkaniem Trójcy Świętej i śmiertelnikom generalnie nie wolno do niego wchodzić. Sprawiedliwi śmiertelnicy przychodzą tu po śmierci i znajduje się tu również księga, w której zapisywane są wszystkie wydarzenia ze świata śmiertelników. ⁶ Ibidem

Dziwna koncepcja Trójcy Świętej (rozdz. 9-10)

Na pierwszy rzut oka tekst wydaje się popierać klasyczną trynitarną koncepcję Boga, ale uważniejsza lektura ujawnia znaczące odchylenia, które prawdopodobnie zadecydowały o tym, że tekst jest apokryficzny.

Syn jest wielokrotnie nazywany “Umiłowanym”, “Chrystusem” i “Jezusem”, ale także “Jednorodzonym” i “Tym, którego imię nie jest znane ciału”. On jest także przedmiotem uwielbienia aniołów, a tekst nazywa Go “Bogiem”.

Duch Święty jest problematyczny, ponieważ pojawia się jako anioł, który przynosi ludziom boską mądrość. Tekst wspomina o “aniele Ducha” i “aniele Ducha Świętego”, który jest identyczny z Gabrielem (jest to widoczne w 11,4 i dobrze widoczne w 3,16).

Orygenes miał podobne zdanie na ten temat i uważał, że dwa serafiny, które ukazały się Izajaszowi w Biblii (Izajasz rozdz. 6) to Syn i Duch Święty. W przeciwieństwie do Syna, “anioł Ducha” nie jest określany jako “Bóg”.

Ojciec w tekście występuje jako “Chwalebny” i wydaje się mieć wyższy status niż Syn i Duch Święty, ponieważ obaj oddają mu cześć i śpiewają ku jego chwale (9,40). Najwyraźniej autor “Wizji” nie uważa Jezusa i Ducha Świętego za równych Ojcu. ⁷ Ibidem

Poczęcie i narodziny Jezusa (11,1-17)

Ten fragment opisuje poczęcie i narodziny Jezusa i nawet pobieżne spojrzenie ujawni, że istnieje kilka istotnych różnic, zwłaszcza na poziomie dogmatycznym.
Już na samym początku mamy ogromną różnicę: Maryja zachodzi w ciążę bez pytania, jak w klasycznej narracji. Ciąża okazuje się zaskoczeniem zarówno dla Maryi, jak i dla Józefa, który rozważa jej odesłanie (była już w ciąży, kiedy się pobrali). Podobnie jak w opowieści ewangelicznej, Józef zostaje przekonany, by nie odsyłać Maryi dzięki boskiej interwencji (w tym przypadku [anioła] Ducha Świętego = Gabriela) i nigdy jej nie dotyka na sposób seksualny. Maryja pozostaje dziewicą nawet po porodzie (jej błona dziewicza pozostaje nienaruszona, zgodnie z katolickim poglądem). Kiedy widzą fakt, oboje są oszołomieni, ponieważ zdają sobie sprawę, że dziecko jest boskie (w klasycznej opowieści wiedzą o tym wcześniej).
Para wydaje się być również mieszkańcami Betlejem, głównie dlatego, że inni mieszkańcy wiedzą, że Maryja jest dziewicą, a ona i Józef są nowożeńcami. Ponieważ zaczynają krążyć plotki o dziwnej ciąży Maryi, para przenosi się do Nazaretu.

Na koniec autor nie przebiera w słowach, gdy mówi nam, że narodziny Jezusa zostały zupełnie niezauważone przez wszystkich ludzi, książąt i istoty niebieskie. W tej wersji narodzin nie ma miejsca na Mędrców niosących dary, ani na szał Heroda. ⁸ Ibidem